phải xét đến gốc của chức tước và thực tế của gia đình họ Lê tù
trưởng, cả hai liên hệ trong một tình trạng tiếp nhận văn hóa ở Đại
Việt.
Khởi đầu, chức thái giám không phải xuất phát từ các triều đại
Hán Trung Quốc mà của một triều ngoại tộc chịu ảnh hưởng Hán:
Liêu là nước đầu tiên đặt hai chức thái giám và thiếu giám. Bắt chước
theo cũng là một nước ngoại tộc, đã vào cai trị hẳn Trung nguyên:
Nguyên. Triều Minh của dân Hán có chức Chưởng ấn thái giám của
Nội quan, lại là một triều mà nội quan có quyền thế lấn lướt từ trong
ra ngoài, cho nên thái giám trở thành đồng nghĩa với nội quan/hoạn
quan. Xét các nhân vật “thái giám” của Lê nói trên, ta thấy họ thuộc
thành phần gốc gác phần lớn là những đầy tớ của Lê Lợi vốn nhan
nhản trong triều. Trịnh Khả và Lê/Đỗ Khuyển được xếp vào bậc công
thần hạng năm, trong đó cùng hạng là Nguyễn Xí, người đóng vai trò
phù trợ quan trọng cho Lê Thánh Tông sau này. Chức tước của Lê Ê
(công thần hạng nhất - 1428) sau khi thành công (1434) cũng còn
chứng tỏ tính cách đầy tớ sai phái như thế: Điện tiền đô kiểm điểm,
đồng Thái giám nội giám, nội ngoại chư dịch, chức vụ và vị trí đúng
với lời Trung hưng ký của Thánh Tông chê Lê Ê “‘không biết một
chữ!” Đại đô đốc Lê/Đỗ Khuyển làm việc lục soát nhà Lê Ngân như
đã nói, bị đời tiếp theo chê: “như thỏ khôn giữ mệnh”. Làm ông tù
trưởng thì đầy tớ không cần phải thiến nên những “thái giám” nói trên
không phải là hoạn quan. Có thể nghĩ rằng tuy đời Minh, ngang với
Lê, đã thông dụng từ thái giám có nghĩa là hoạn quan, nhưng để tổ
chức triều đại giúp họ Lê phụ đạo vừa xuống đồng, các nho sĩ Trần Hồ
vốn học sách xưa, chưa update, nên vẫn dùng tên quan chức cũ. Điều
này cũng là hợp với thực trạng của ông chủ Lê mới mà không làm
ngượng các người đương chức. Tất nhiên là với sự phát triển triều đại
sẽ có những hoạn quan thực thụ, tuy ta không thể nào biết rõ trong số
nội quan của Lê ai là người đáng được “chính danh”.
