loạn Ninh Xá. Hoạn quan Trịnh không đủ lực lượng như của Minh,
nên gặp chính biến cung đình nổ ra với sự liên kết của văn quan và
phe ngoại nhà chúa, rõ ràng mang dấu vết trung châu (đầu năm 1740).
Hoàng Công Phụ bỏ trốn, nhóm thủ hạ bị diệt trừ, văn quan có vẻ đắc
thế nhưng cũng không được lâu. Họ Trịnh vẫn cần hoạn quan, nên chỉ
ba tháng sau khi cầm quyền, thấy cần người chống Nguyễn Tuyển,
thay Hoàng Công Phụ đã bỏ trốn, Trịnh Doanh bổ nhiệm Hoàng Công
Kỳ làm Thống lĩnh Chinh tây đại tướng quân khiến cho Tự Đức phải
la lên: “Trịnh Doanh cũng không phải là người có tri thức” (?). Trịnh
Doanh không thể làm gì hơn, như khi ông thất bại trong việc trao cho
văn quan điều hành tài chính, thuế khóa vào giữa năm 1741: văn quan
muốn nắm quyền kiểm soát tiền bạc từ trong tay hoạn quan nên xin
cho tập trung về bộ Hộ, tức là của chính phủ. Trịnh Doanh đã bổ
nhiệm Lê Hữu Kiều trông coi, nhưng “quyền lớn lọt vào bọn tín thần
đã lâu, bộ Hộ cũng chỉ biết được con số hão mà thôi vì thế không bao
lâu lại bãi bỏ” (Cương mục, các năm trên). Thế lực của họ vững như
thế nên mặc sử quan khinh thị, họ vẫn đủ tiền của để lại dấu tích cho
hậu thế trong công tích đối với làng xóm, dân chúng: các thế kỷ XVII,
XVIII trung châu sông Hồng tràn ngập các bia xưng tụng công đức
của các thái giám, Nội phủ chưởng giám, tổng thái giám kèm các chức
đô đốc, đô chỉ huy sứ... (Văn khắc Hán nôm đã dẫn).
Uy thế hoạn quan lớn thêm khi Hoàng Ngũ Phúc lần mò tìm được
khả năng của mình, trở thành “viên tướng nổi tiếng trong một đời”
(Cương mục). “Ngũ Phúc làm tướng nghiêm chỉnh chắc chắn. Khi có
việc thì quyết đoán, đối với ai cũng có lòng trung tín. Khi hành quân
thì chuộng kỷ luật, giữ vững sự thận trọng mà không cầu may. Hiệu
lệnh lại nghiêm minh, không thể cầu cạnh để xin tha. Ông đánh đông
dẹp tây, công danh rực rỡ, là bậc đại tướng có công lao danh vọng.
Nhà nước cậy dựa nhiều vào ông”. Nghe Phan Huy Chú ca tụng như
thế (Lịch triều..., II, tr. 359), chúng ta thấy thật quá xa thời ông hoạn
quan vấn kế khách thương. Nhiều nơi đã tôn làm phúc thần vị danh
