đằng đẵng để ném mình vào ảo tưởng no đủ, cao sang trong thoáng
chốc, để có thể sống được. Chưa có một trăm đồng tiền trong tay mà
cứ nghĩ mình có một mạch, chưa đủ ngàn đơn vị mà cứ xỏ xâu vào
dây lạt, dây mây để chứng tỏ mình có một quan đây! Đó là dạng của
một thứ tâm lý vây vo, ngậm tăm xỉa răng khi không có gì trong bụng
- và thành “truyền thống” vẫn ngậm tăm khi đã no đủ.
Tiền không-đủ mà vẫn cho là đủ, có đầy rẫy trong lịch sử Trung
Hoa. Cuối thời đại Lục Triều có đông tiền một mạch ăn 80 đơn vị, tây
tiền chỉ có 70 đồng (đông, tây lấy ranh giới là kinh đô của nước Sở
cũ). Nơi kinh sư dùng trường tiền: 90. Đời Kim Thế Tông chỉ có 80
gọi là đoản tiền. Đất Ngô có tên riêng gọi là lục thân (60), thất thân
(70).
Với nho sĩ Việt thì Trung Quốc là Tứ thư, Ngũ kinh, Nghiêu
Thuấn... nhưng “vùng trời Hoa Hạ” của dân chúng Việt chỉ có một
khoảng của hạ lưu sông Dương Tử xuôi về nam, nơi phát xuất của các
vua Lý, Trần, nơi có một nước Ngô trở thành quen thuộc trên cửa
miệng dân chúng miền Bắc: “thằng Ngô, con đĩ”, “chẳng ra ngô ra
khoai gì cả” - cây ngô trong câu chuyện gần-như-tiếu-lâm về hột bắp
giấu trong đít của viên sứ thần Việt đem về trồng, cho nên không thể
dùng để cúng kiếng được. Vậy thì việc Trần quy định (1226) nộp cho
“quan gia” phải đủ 70 đơn vị mới là một tiền (mạch), sau hồi Minh
thuộc thiếu tiền đồng, Lê Thái Tổ chịu tính tiền chỉ có 50 đồng (1429)
nhưng đến lúc ổn định, số đơn vị được tăng thành 60 (Thiệu Bình
1439), tất cả cho thấy rõ ràng dấu vết lục thân, thất thân của đất Ngô.
Tuy nhiên dù đã là quan-không-đủ, nước ta vẫn không chịu thua Tàu,
vẫn có trường tiền, tiền riêng: tiền quý/cổ tiền và tiền gián/sử tiền.
TIỀN QUÝ VÀ TIỀN GIÁN
Chứng cớ rành rẽ là của Lê Quý Đôn (Vân Đài loại ngữ, Phạm
Vũ - Lê Hiền dịch, Sài Gòn 1973, tr. 444):
