Nhìn sự tương đương quy định các hạng phải nạp thì, trừ hạng
quân, con số chỉ tiền gián gấp đôi con số chỉ về cổ tiền (ví dụ 3 quan 5
tiền cổ tiền và 7 quan gián tiền...) Nhưng nếu chiếu theo quy định gấp
đôi đó áp dụng cho hạng quân thì họ chỉ phải đóng có 3 quan tiền
gián, chứ không phải là 3 quan 3 tiền. Cứ theo suy nghĩ bình thường,
một điều luật phải có tính cách nhất quán trong từng phần một, có biệt
lệ tất nhiên phải được dành riêng, hoặc giải thích, nếu cần. Vậy có thể
là Lê triều... đã bị chép sai ở đây: hạng quân chỉ phải đóng có 3 quan
gián tiền mà thôi. Cái đuôi 3 tiền có thể theo đà quáng mắt, lỡ tay mà
chui vào văn bản. Chúng ta có thể thấy một chứng cớ khác: năm Thịnh
Đức thứ 6 (1657), có lệnh về nộp tiền cho toán duyệt tuyển (điều tra
hộ khẩu), “nếu không có cổ tiền 1 quan thì nạp sử/gián tiền 2 quan”.
Thường trong các bản dịch người ta dùng ngay chữ “lính” thông
dụng ngày nay để dịch chữ “lánh hạng” của văn bản cũ khiến dễ gây
lầm lẫn, nhất là khi kề sau đó có hạng “quân” với chữ ngày nay cũng
có nghĩa là lính. Chữ “lính” ngày nay có thể xuất xứ từ chữ lánh nọ
nhưng nếu cho chúng có nghĩa tương đương là ta đã hiểu lệch thời đại.
Chữ “lánh” (khẩu+lực) có từ lệnh lập sổ đinh năm 1470 để chỉ một
“hạng người riêng biệt” theo ý nghĩa chữ Hán của nó. Lê Thánh Tông
lập điển lệ lớn dùng được cả ở đời sau, nhưng cấp thời là vét người
chuẩn bị đánh Chiêm Thành năm sau, nên “xếp riêng” một hạng tráng
đứng trên đầu các hạng quân, dân, lão, cố cùng khác. Vậy thì “lánh
tráng” không phải là “lính tráng”, có thể bị lôi đi cho chiến dịch 1471,
nhưng vào thời bình chỉ là một người dân (hiểu theo nghĩa ngày nay),
một thanh niên được xếp vào hạng nhất trong ứng tuyển quân vụ. Vì
thế anh ta mới phải chịu thuế thân, chứ nếu đi lính thật sự thì anh ta đã
được cấp phát ruộng lính rồi! Phạm Công Trứ viết rõ “lánh hạng vô
tòng chinh nhân” bị người dịch chuyển qua “hạng lính không tòng
chinh” trở nên vô nghĩa với người ngày nay. Lính không tòng chinh
sao gọi là lính? Còn nếu nói “lính không tòng chinh” (Toàn thư dịch)
hay “lính không đi trận mạc” (Nguyễn Sĩ Giác dịch) có nghĩa là lính
