Số lượng tiền thừa thãi ở Trung Quốc bị đẩy ra ngoài, từ khi họ
dùng tiền giấy cũng đủ dùng ở nội địa Đại Việt, trong các chuyến buôn
bán trên khu vực Á Đông, dài xuống phía nam, nhưng lại không đủ
khi người Tây phương tới. Chúng ta thấy các chúa Đàng Trong cũng
như Đàng Ngoài phải mua tiền của người Nhật, người Hòa Lan đúc
bán, trong lúc cũng tự mình cố gắng đúc tiền riêng. Khả năng đồng
không đủ cung cấp liền xoay qua đúc tiền kẽm. Loạn tiền kẽm ở Đàng
Trong vào nửa sau thế kỷ XVIII (“Tiền kẽm và sự khủng hoảng tiền
tệ...”, Những bài dã sử Việt, tr. 356-369) xét cho cùng, không phải chỉ
bởi tham tâm của Võ Vương với sự xúi bẩy của một “cố vấn” thiên
triều, mà là bởi khả năng kém cỏi trong việc điều hành đất nước trong
một tình thế “đổi mới” không còn như khi khép kín trong khu vực nữa.
Tình thế mới đó cũng đã thấy manh nha ở thế kỷ XVI trước, với nhà
Mạc, với sự xuất hiện của loại tiền gián mang ý nghĩa kém cỏi của đời
sau. Họ Mạc gốc dân chài, vốn người Hải Dương, ở miệt biển, tất
quen thuộc với việc giao thương hơn dân các nơi nào khác ở sâu trong
đất liền.
Cho nên Mạc Đăng Dung đúc tiền không phải chỉ để khoa trương
danh hiệu một vương triều mới mà còn để sử dụng trong lưu thông.
Lời sử quan thuộc phe đối nghịch (sử thần Lê Trịnh) có ngụ ý chê bai,
trút tội nhưng vẫn cho ta thấy ông vua đầu đời Mạc này đã cố gắng
đúc thật nhiều tiền. Ý nghĩa cầu phúc, cầu lợi thấy rõ trong việc xây
dựng, giữ gìn các chùa Bà Banh vùng biển (và hẳn không quên chùa
Bà Banh ở Thăng Long) mang ý nghĩa cúng tế Lỗ Lường, Đĩ Dàng
ngày nay còn hiện diện trên đất Chàm cũ. Danh xưng một số chùa Bà
Banh đổi dạng thành miếu Bà Chúa Ngựa rõ ràng với gốc Po Yan
Dari, còn thấy ở thế kỷ XVIII, XIX có thấp thoáng bóng ông thần
Bạch Mã Thái Giám bảo trợ thương buôn trên mặt biển, đã Việt hóa từ
con ngựa Balaha của dân đi biển Ấn, Khmer, Chàm. Và do đó cũng
không nên lấy làm lạ rằng triều Mạc đã xây dựng, thờ phụng rất nhiều
hình tượng Quán Âm, vị Bồ tát cứu nạn quen thuộc mà cũng có liên hệ
