Nói chuyện với Henri trong những giờ giải lao rất dễ chịu. Và có ích nữa:
không có chuyện gì trong trại mà anh ta không biết, không suy luận theo cái
cách mạch lạc và rõ ràng của mình. Henri nói về những chiến công của mình
một cách khiêm tốn có học, như nói về những con mồi ít giá trị, nhưng anh
ta sẵn sàng lái sang chuyện các tính toán của mình khi đến gần Hans hỏi
thăm cậu con trai đang ả ngoài mặt trận, hay chỉ cho Otto xem những vết sẹo
trên cẳng chân.
Nói chuyện với Henri thú vị và có ích, đôi khi ta còn cảm thấy anh ta thật
gần gũi và nhiệt tình, có thể trao đổi, thậm chí có cảm tình với anh ta. Ta
tưởng như cảm nhận được một tâm khảm nhân văn, đau đớn và có ý thức
trong nhân cách khác biệt của anh ta. Nhưng chỉ khoảnh khắc sau, khi nụ
cười buồn bã của anh ta đông lại thành một cái nhăn nhó lạnh lẽo, như thể
anh ta đã soi gương để chuẩn bị trước đó và Henri lễ phép xin lỗi: "... j'ai
quelque chose à faire
", "... j'ai quelqu'un à voir
", để lại tung mình vào
một cuộc săn và cuộc chiến mới. Tàn khốc, xa cách, đóng kín trong cái vỏ
bọc của anh ta, kẻ thù của tất cả, xảo quyệt lạ lùng và không thể hiểu nổi,
giống như con rắn trong Sáng Thế ký.
Sau tất cả những cuộc trò chuyện với Henri, kể cả những lần thân mật nhất,
tôi luôn vương vất cảm giác của kẻ thua cuộc, hoang mang ngờ vực rằng
mình đã sơ suất trở thành một công cụ trong đôi tay anh ta chứ không phải
một người bạn trò chuyện.
Tôi biết bây giờ Henri vẫn còn sống. Tôi sẵn sàng đổi nhiều thứ để biết là
người tự do anh ta sống thế nào, nhưng không hề muốn gặp lại anh ta.
