tinh ranh và năng lực của mình luôn xoay xở thành công và nhờ thế kiếm
được vừa đồ dùng vừa uy tín lại vừa được các thế lực trong trại nể vì, buông
lỏng. Ai không biết cách trở thành một tay xoay xở Kombinator, Prominent
(thật là những từ độc địa) sẽ sớm trở thành mussulman. Trong đời thường có
thể tồn tại một lối thứ ba, quy định vốn là như thế; nhưng trong trại tập trung
thì không.
Chết chìm là việc đơn giản nhất: chỉ cần tuân theo tất cả những mệnh lệnh
nhận được, không ăn gì khác ngoài suất ăn, tuân thủ kỷ luật công việc và của
trại. Kinh nghiệm cho thấy làm thế thì chỉ có những trường hợp cá biệt mới
trụ được quá ba tháng. Tất cả các mussulman đến phòng hơi ngạt đều có
cùng câu chuyện ấy, hay đúng hơn là họ chẳng có chuyện gì, họ theo con
dốc trượt xuống tận đáy, tự nhiên như những con sông chảy ra biển. Bị đưa
vào trại, trước khi kịp thích nghi họ bị vượt do không có khả năng, do đen
đủi, do tai nạn ngớ ngẩn nào đó, họ bị đánh bại về thời gian, họ không học
tiếng Đức, không rút ra được gì trong mớ bòng bong quỷ quái các luật lệ và
điều cấm trước khi thân xác họ đã bắt đầu suy sụp. Đến lúc ấy thì chẳng cái
gì cứu được họ khỏi bị chọn lọc hoặc chết vì kiệt sức. Cuộc đời của họ ngắn
ngủi nhưng những con số của họ thì bất tận. Họ, những mussulman, những
kẻ chết chìm, phần chính của trại; họ, đám đông vô danh, liên tục đổi nhưng
luôn giống hệt nhau, những kẻ không còn là người, đi đều và làm việc trong
câm lặng, tia sáng trong họ đã tắt còn họ đã quá rỗng không thể thổi bùng nó
lên. Người ta khó mà gọi họ là người sống nhưng cũng khó mà gọi cái chết
của họ là cái chết, đứng trước cái chết bọn họ không sợ nữa, vì đã quá kiệt
sức không còn hiểu chết nghĩa là gì.
Bọn họ tràn ngập ký ức của tôi, hiện diện nhưng không rõ mặt, để có một
hình ảnh bao hàm được tất cả nỗi đau đớn của thời kỳ ấy của chúng tôi, tôi
sẽ chọn hình ảnh mà tôi quá quen: người đàn ông hốc hác, đầu rũ xuống, vai
gồ lên, gương mặt và đôi mắt trống rỗng không một vệt suy nghĩ.
Trong khi những kẻ chết chìm không có câu chuyện riêng của mình, con
đường diệt vong rất rộng nhưng chỉ có một, thì để sống sót lại rất nhiều
