THIÊN SỬ THI ANDRÉ MALRAUX
23-11-1996, kỷ niệm 20 năm ngày qua đời của ông, André Malraux đã rời
cái nghĩa trang nhỏ bé Verrières-le-Buisson để vào an nghĩ trong hầm mộ
số 6 của điện Panthéon. Ông là nhà văn thứ năm có mặt tại ngôi đền những
danh nhân nước Pháp, tiếp theo Voltaire, Rousseau, Hugo và Zola, và là
người thứ 9 được đón chào tại đây dưới nền cộng hòa thứ 5, tiếp sau hai vợ
chồng Pierre và Marie Curie.
Vậy là André Malraux
được tôn vinh. Nhưng cho Malraux nào đây? Tác
giả của Hy vọng hay với tư cách một bộ trưởng, một chiến sĩ tiên phong
trong cuộc chiến đấu chống thực dân hay một thi sĩ đầy hứng khởi của chủ
nghĩa De Gaulle? Là một nhà mỹ học hay người lính? Và cuối cùng thì
Malraux còn lại gì, cuộc đời hay tác phẩm? Đây là chuyện bàn cãi đã cũ và
vô ích. Bởi vì ở Malraux, một con người thiên biến vạn hóa còn hơn cả
những việc thay hình đổi dạng, với những bí hiểm và những tư thế, cuộc
đời và tác phẩm chỉ là một. Tất cả đọng lại trong một số phận. Một trong
những người độc đáo nhất của thế kỷ.
Tuy nhiên chẳng bao giờ là vô ích khi soi sáng lại một thiên sử thi đẹp đẽ,
giống như Odyssée hay Don Quichotte, với một con người mà André Gide,
khi đọc tác phẩm Những kẻ chinh phục (1928) của Malraux đã nói với một
người bạn gái: “Tôi thấy ở đây giá trị của một vĩ nhân hơn là một nhà văn
lớn”. Thật vậy, một hành động hay một trang viết đều là nhất thể. Malraux
