kể cả thử nghiệm với thể loại khoa học viễn tưởng, để hôm nay kết tụ
trong Hầm sâu, tổng hợp nhiều năm tìm tòi trong một tổng thể hoàn toàn lạ
lùng, chói lọi, day dứt, tàn nhẫn, ghê sợ.
Rất hiếm tác giả đương đại biết đào sâu như Makanin cái vấn đề đột nhiên
choán đầy tâm trí các nhà triết học và xã hội học thế kỷ XX này. Một vấn
đề mà Jose Ortega gọi là Cuộc nổi dậy của đám đông (1930) và Marshall
Mc Luhan gọi là “tính tập thể mới”, vấn đề lâu đời của nước Nga. Trải qua
nhiều thế kỷ, con người cá nhân của Nga chỉ là một thành tố đơn giản của
lịch sử hơn là một con người hành động tự do. Trong nhiều cuốn sách của
Makanin như: Kẽ hở, Chủ để chuẩn, Những người im lặng, đám đông, bày
cừu người, trở thành một kiểu nhân vật chính. Trong những nổ lực để thoát
ra khỏi khuôn mẫu áp đặt, khỏi tình trạng phi nhân cách hóa, người anh
hùng của Makanin tìm một lối thoát, một “kẽ hở” dẫn tới một thực tại khác.
Trong Kẽ hở, ông tìm thấy sự cứu rỗi ở một thế giới dưới lòng đất, một
kiểu thiên đường ở chỗ mà người ta trông đợi gặp địa ngục. Các chuẩn mực
bị lật nhào, những khái niệm quen thuộc được đặt lại từ đầu, giống như
trong cái nước Nga thập niên gần đây đã trở thành một đất nước hoàn toàn
mới mà người dân của nó chưa thể nhận thức được ngay. Niềm hy vọng đặt
vào cái “ta” hùng mạnh và cứu tinh nhường chỗ cho ý thức về cái sự thực
tàn nhẫn là không thể trông chờ bất kỳ sự giúp đỡ nào, thành hay bại chỉ
phụ thuộc vào ý chí và trí tuệ của cá nhân. “Ở một thời đại nào đó, chính
nghệ sĩ là những người phải chứng tỏ năng lực gìn giữ chủ nghĩa cá nhân
của họ. Họ là những anh hùng của thời đại mà chúng tôi lớn lên. Ngày hôm
nay, năng lực ấy được thử thách ở những anh hùng của thời đại mới - các
doanh nhân”.
Nghệ sĩ và doanh nhân, thầy thuốc và sát thủ, người bệnh và người khỏe,
đó là hàng chục, hàng trăm anh hùng của Hầm sâu, trong đó tác giả đã tổng
hòa và tư duy lại toàn bộ kinh nghiệm của văn học Nga (Lermontov,
Dostoievsky, Tchekhov) cùng với kinh nghiệm văn học của chính ông. Nếu
