Dù dè dặt đến chừng nào, dù chúng ta có thể nghe những tiếng cười khẩy
hay những lời vu khống, chúng ta phải luôn luôn trở về với cái “ánh sáng
sống động” mà Leconte de Lisle đã nói, luôn luôn suy nghĩ về sự nghiệp
giải phóng con người mà Hugo suốt đời theo đuổi và bảo vệ, sự nghiệp mà
tác phẩm của ông đã ghi lại dấu ấn qua tất cả các thời kỳ, thậm chí đôi khi
mâu thuẫn ít nhiều với hoàn cảnh của con người hay của nhà văn. Cũng
phải thấy rằng tiến trình này không bao giờ đảo ngược. Hugo thuộc về
những người không bao giờ đi từ tả sang hữu!
Vì danh dự của tổ quốc mình? Tất nhiên. Trong cuộc đấu tranh chống nền
độc tài, trong sự tố cáo chế độ kiểm duyệt, trong sự nghiệp bảo vệ những
người bị áp bức, trẻ em, phụ nữ, nhưng rộng hơn là sự sáng suốt về chính
trị cần thiết cho cuộc chiến đấu mà Hugo tiến hành ở Pháp và ngoài nước
Pháp, chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, chống bất công xã hội, chống
chiến tranh.
Nhận thức về một sự thức tỉnh của các dân tộc
Trong bài diễn văn chào mừng Garibaldi, tại Jersey, bừng lên cái viễn cảnh
tương lai đẹp lạ thường: “Hy vọng ở những luồng gió đằng chân trời. Hỡi
những người mujik Nga, nông dân Ai Cập, hỡi người vô sản, người cùng
khổ, hỡi người da đen nô lệ, người da trắng bị áp bức, tất cả hãy hy vọng;
xiềng xích là một mạng lưới; chúng gắn liền với nhau; một chiếc bị đứt,
mắt xích sẽ tung ra. Khi có động lực thúc đẩy, con người trở nên bất
khuất”.
Hãy suy ngẫm về những dòng chữ cháy bỏng được viết cách đây hơn 100
năm!
Và những câu lên án cái vô nghĩa của vinh quang trận mạc: “Các tờ báo ở
Anh kể rằng người ta đã chở từ châu Âu về Hull hàng triệu thùng xương
người. Những đống hài cốt lẫn với xương ngựa này nhặt được trên các
chiến trường Austerlitz, Leipzig, Lena, Friedland, Eylau, Waterloo. Người
