NXB Khoa học xã hội. 1991)
Phan Bội Châu lại khác. Bậc tiền nhân tôn kính ấy không quá cực
đoan, gân guốc. Có chủ kiến nhưng lắng nghe dịu dàng, cụ làm người tiếp
chuyện cảm thấy tự tin, mạnh dạn giãi bầy khúc mắc, để rồi được trao đổi,
tỏ bầy lại. Liệu chưa gặp Sào Nam mà đã nức nở với vế đối cụ điếu Tăng
Bạt Hổ “... đã đánh bằng bút, đã đánh bằng lưỡi, đã đánh bằng óc, hầm hầm
quyết đánh bằng kiếm, cờ hồng rực rỡ họ da vàng”. Từ hồi ở đảng Thanh
niên rồi sang Việt Nam Quốc dân đảng, đến khi đi tù Côn Đảo, anh đã có
những liên hệ khá mật thiết với cụ qua thư từ, những bạn bè, đồng chí...
Cuối năm 1928, Đảng bộ Việt Nam Quốc dân Đảng ở Nam Kỳ phân
công tôi làm Kỳ bộ trưởng, tôi phái anh Tô Chấn (Anh ruột Tô Hiệu, bị bắt
sau vụ mưu sát toàn quyền Pasquier không thành, án khổ sai chung thân.
Trở thành cộng sản ở Côn Đảo, cùng Ngô Gia Tự thả bè trốn và mất tích) ra
gặp cụ Phan và mang theo một bức thư viết tay của tôi. Lần này anh Chấn
gặp cụ Phan trong một chiếc đò ở sông Hương. Theo lời anh Chấn thuật lại
thì cụ có cảm tình với Việt Nam Quốc dân đảng hơn Việt Nam Thanh niên
Cách mạng Đồng chí hội, mặc dầu cụ có người con rể là Vương Thúc
Oánh, là một trong những yếu nhân của Đảng Thanh niên hồi ấy. Cũng theo
lời anh Chấn, lúc này ngoài món tiền trợ cấp của báo Tiếng dân mỗi tháng
6 đồng ra, cụ không còn nguồn sống nào khác. Hôm gặp anh Chấn, cụ bỏ
một đồng bạc ra sai cậu Đệ (con thứ hai cụ) lên chợ Đông Ba mua rượu và
lòng lợn về đánh chén. Cậu Đệ mua rồi, còn tiền thừa đưa lại cho cụ, cụ
đếm từng xu rồi cất cẩn thận vào trong ví. Chúng tôi nghe chuyện rất cảm
động và có đề ra việc quyên tiền giúp cụ, nhưng việc chưa làm xong thì
những biến cố khác đã xẩy ra phải ngừng lại. Thế rồi cho đến ngày bị bắt ở
tù và bị đầy ra Côn Đảo, tôi vẫn chưa có dịp gặp cụ Phan Sào Nam mặc dầu
đã có thư từ đi lại. (HK)
Mãn hạn tù Côn Đảo năm 1934, Liệu về quê rồi lên Hà Nội viết báo.
Nhân có hội chợ ở Huế, anh vào đất Đế Đô, trú ở Hương Giang thư quán
