vào huyền thoại. Tư liệu về nó đủ nhiều để khỏi phụ thuộc hoàn toàn vào
các sử gia như thời phong kiến, dù đó là Phan Huy Chú, Lê Quý Đôn hay
Ngô Gia văn phái. Nó cũng không quá sát sạt, còn “nóng rẫy” như thời hiện
đại, đủ để ông độc lập trong cách đánh giá. “Đánh giá”, cái công việc vừa
trọng đại nhất lại vừa vớ vẩn nhất. Sự kiện vừa diễn ra ít năm trước đây
thôi, chứng nhân còn sờ sờ đó, mà đã có người cứ riết riệt khoác cái ý nghĩa
xa lạ này, phủi bỏ căn cốt kia đi, nên gọi là tham lam lố bịch hay là cái chi
chi đây... Trời phú cho Liệu trí nhớ tuyệt vời, nó cho ông sống lại bao nhiêu
câu chuyện đã nghe trong tù, khi làm báo, lúc gặp gỡ đủ loại người của
nhiều thế hệ, lập trường chính trị. Nhưng lại có lúc nó hành, khi ai đó muốn
ông quên đi điều gì...
“Lịch sử tám mươi năm chống Pháp” được thai nghén, hình thành và
đầy đặn dần giữa bao nhiêu công việc. Là viện trưởng viện Sử học, ông
phải tổ chức đội ngũ nghiên cứu trẻ, tìm đề tài, cử người đi học, thăm hỏi
nhà có đám... Là phó chủ nhiệm uỷ ban thường vụ Quốc hội, ông phải dự
các kì họp, luận bàn về luật pháp, tranh thủ đọc sách giữa hai bài diễn văn.
Là chủ tịch hội Việt - Trung hữu nghị, ông dự các bữa tiệc xã giao, lưu ý
trung ương cảnh giác với đề nghị của bạn dời thủ đô từ Hà Nội lên Xuân
Hòa. Quan hệ xã hội càng nhiều, “dự” lắm “ghế” thì càng sốt ruột, tiếc thời
gian. Được cái Liệu dễ ngủ, và ăn cũng rất dễ. Không uống rượu, chè
thuốc, ông đều đặn mỗi bữa ba bát cơm, trưa ngủ ít phút rồi đúng giờ ngồi
vào bàn.
Lịch sử cận đại Việt Nam có những vận động căn bản: thực dân xâm
lược, phong kiến tan rã từ hệ ý thức đến thực lực, các trào lưu đấu tranh
cho dân tộc, sự giao thoa giữa văn hóa phương Đông và phương Tây... Có
những “nẻo” không đơn giản, như đánh giá các trào lưu cứu nước trước khi
đảng Cộng sản ra đời. Liệu cố gắng giữ sự độc lập của mình, ít ra là vì
trước khi trở thành cộng sản, ông đã lang thang từ chủ nghĩa này, đảng này
sang chủ nghĩa khác, đảng khác rồi. Ông yêu nước, những người tìm đường
