… cả hai đều là cuộc nổi dậy của nông dân và là đỉnh cao chót của
phong trào nông dân kế tiếp từ trước. Cuộc vận động của Thái Bình Thiên
Quốc (1850 - 1864) phát sinh do ở chính quyền chuyên chế của phong kiến
Mãn Thanh, cộng với sự xâm nhập của tư bản ngoại quốc đã đàn áp và bóc
lột nhân dân Trung Quốc, nhất là nông dân, chèn ép tư sản dân tộc nên ý
nghĩa của nó không những chống phong kiến, mà còn giải phóng dân tộc.
Cuộc cách mạng Tây Sơn (1771 - 1802) nổ ra, bên chỗ đã đánh đổ các tập
đoàn phong kiến, còn đánh tan quân ngoại xâm để đem lại độc lập và thống
nhất cho đất nước. Những người lãnh đạo Thái Bình Thiên Quốc là những
phần tử trí thức (Hồng Tú Toàn, Phùng Văn Sơn, Trần Nhật Cương) và phú
nông (Thạch Đạt Khai), thương nhân (Vi Xương Huy), nhưng giai cấp cơ
bản tham gia cách mạng là nông dân. Những người lãnh đạo của Tây Sơn
là trung, phú nông (Nguyễn Huệ, Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ) và có cả thổ
hào (Nguyễn Thung), trí thức (Nguyễn Khê) giúp sức, nhưng cơ bản là
nông dân lao động…
… Nhưng về vấn đề ruộng đất thì chủ trương của Thái Bình Thiên
Quốc đã triệt để hơn chủ trương của Tây Sơn… Chính cương cụ thể của
Thái Bình Thiên Quốc không những chủ trương tịch thu tài sản ruộng đất
của bọn địa chủ, mà đối với ruộng đất tài sản của các chùa miếu bị bọn thổ
hào, thân sĩ chiếm đoạt cũng quy vào của công. Ngoài ra, chính cương còn
công nhận quyền nam nữ bình đẳng, cấm nuôi tỳ thiếp, bỏ chế độ nô lệ…
Cuộc Tây Sơn khởi nghĩa, mặc dầu là cách mạng nông dân, vẫn nằm trong
phạm vi phong kiến. Còn Thái Bình Thiên Quốc cũng là cách mạng nông
dân nhưng đã mang tính chất dân chủ tư sản. Nhất là tư tưởng chia đều
ruộng đất thì còn là chủ nghĩa xã hội không tưởng…
(Trần Huy Liệu với sử học.
NXB Khoa học xã hội 2011)
Liệu giữ một giáo trình nhỏ ở đại học Tổng hợp, thấy rất thích mấy
cán bộ giảng dậy trẻ ở đó: “Lâm - Lê - Tấn - Vượng” bên khoa Sử, còn
