thống khổ nằm tại nơi: đào một nhát cuốc mà chẳng thấy ý nghĩa của nhát
cuốc, những nhát cuốc không kết liền kẻ đào đất vào với đoàn thể loài
người.
Và chúng ta muốn thoát ra khỏi ao tù.
Tại Âu Châu có hai trăm triệu người sống dở chết dở, vì không thấy ý
nghĩa đời mình ở đâu, và họ mong nảy nở. Kỹ nghệ đã lôi rứt họ lìa ra khỏi
ngôn ngữ truyền thống điền dã, phỉ phong thuần hức, và nhốt kín họ vào
trong những xóm “thương mại bình khang khổng lồ” giống như những nhà
ga lựa tàu, đầy rẫy ngổn ngang những dãy toa đen đủi như than. Từ đáy
thẳm những phường xóm thợ thuyền, họ muốn được thức giấc.
Cũng có kẻ, mắc nghẽn trong guồng máy xô bồ nghiệp nghề đủ lối, họ
không còn hưởng được những niềm vui của kẻ tiên khu khai khẩn, những
niềm vui tôn giáo, những niềm vui của người bác học. Người ta tưởng,
muốn nâng cao đời sống của họ, chỉ cần ban áo quần, cấp lương thực, đáp
ứng lại những nhu cầu của họ. Và người ta đã dần dà gây dựng cho họ nên
anh chàng tiểu tư sản lai rai, hoặc anh làm chính trị thôn làng, hoặc tay
chuyên môn không có đời sống nội tâm. Người ta cho họ học tập đủ đầy,
nhưng người ta không bồi dưỡng, hàm dục họ. Cái kẻ tưởng rằng văn hóa
là miệt mài nhớ nhiều công thức, kẻ đó quan niệm văn hóa một cách thật là
ngậm ngùi thiểu não. Một cậu học sinh hạng bét tại trường chuyên nghiệp
cũng biết về thiên nhiên và những định luật của thiên nhiên nhiều hơn
Descartes và Pascal. Nhưng chàng ta làm sao có được cái khả năng vận
dụng tinh thần như những con người đó?
Tất cả mọi người cùng âm thầm cảm thấy nhu cầu được nảy nở. Nhưng
có những giải pháp đánh lừa. Cho con người vận binh phục nhất tề vào
thân, chắc là có thể làm cho y hăm hở nao nức. Y sẽ hát to những bản quân
ca, và cùng bạn đồng đội bẻ bánh đề huề chia nhau ăn rộn rịp. Y sẽ tìm ra
cái điều y kiếm, là cái hương vị hòa đồng đại thể. Nhưng từ cái miếng bánh
cung cấp cho y, y sẽ ra sao nữa? Y sẽ chết.
Người ta có thể đào bới trở ra những ngẫu tượng tà ma, và làm sống trở
dậy những thần thoại hồ đồ hay hữu lý, ta có thể làm sống trở dậy những
