Muốn giải thoát chúng ta, chỉ cần giúp nhau ý thức được một mục đích
chung nó kết nối mọi người lại, thì hợp nhẽ nhất là nên tìm mục đích đó tại
nơi nào nó đoàn kết tất cả chúng ta. Nhà giải phẫu đi thăm bệnh nhân,
không có lắng tai nghe những lời than thở của bệnh nhân: qua người bệnh
nọ, ông ta tìm chữa chạy cho chính Con Người. Nhà giải phẫu nói một
ngôn ngữ chung. Cũng vậy, nhà lý học khi ông nghiền ngẫm những phương
trình huyền diệu nhờ đó ông lĩnh hội được cùng một lúc cả nguyên tử và cả
giải tinh vân. Cho đến anh mục tử đơn sơ, cũng vậy nữa. Vì cái kẻ âm thầm
coi sóc vài con cừu dưới ánh sao, nếu anh ta ý thức được vai trò của mình,
sẽ nhận thấy mình không chỉ là một tên đày tớ. Mà một tuần binh, một
người lính canh, một trường sở trụ. Mà mỗi lính canh đều mang trách
nhiệm cho toàn quốc.
Anh tưởng rằng kẻ mục tử kia không mong giác ngộ? Tại chiến tuyến
Madrid, tôi từng có viếng một nhà trường dựng lên cách các chiến hào năm
trăm thước, phía sau một bờ tường đá nhỏ, trên một ngọn đồi. Một thầy cai
dạy thực vật học tại đó. Thầy cầm một đóa mỹ nhân thảo, thầy tách rời từng
bộ phận mỏng manh của đóa hoa, thầy “thu hút” tới bao nhiêu người râu ria
vượt từ các vùng bùn lầy lân cận, lũ lượt kéo tới như đoàn hành hương,
không kể gì lửa đạn. Họ ngồi xếp bằng xung quanh thầy cai, chống cằm
trên tay, chăm chú lắng nghe thầy giảng. Họ nhíu mày, cắn chặt hàm răng
lại, họ không hiểu gì mấy tí, nhưng người ta đã bảo họ: “Các ông là những
kẻ man rợ như lồi hang, chưa thoát hẳn cuộc sống toi đâm ăn lông ở lỗ,
phải gắng tiến cho kịp nhân loại chớ!” và họ vội vã lịch kịch kéo bước tiến
lên cho kịp.
Lúc ta ý thức được vai trò của ta, dù vai trò mờ nhạt mấy đi nữa, thì khi
đó ta mới thấy hạnh phúc. Chỉ khi đó ta mới sống yên bình và chết yên
bình, bởi vì cái gì đem lại một ý nghĩa cho cuộc sống cũng đem lại một ý
nghĩa cho cái chết.
Cái chết êm dịu xiết bao nếu nó nằm trong vòng tuần hoàn ổn định của
mọi sự, lúc một nông dân miền Provence đi tới chung cục đời mình, đem
ký thác cho con mình thừa kế cái tài sản gồm những con dê cái, và những
