Quá nhiều là cái đám người mà thiên hạ để ngủ yên.
Cách đây mấy năm, nhân một chuyến viễn du bằng xe lửa, tôi có ý muốn
viếng cái quê hương đang chạy trên đường rầy, trong đó tôi giam mình ba
ngày, chịu đựng ba ngày cái tiếng sào sạo bên tai. Tôi đứng dậy. Tôi đi dọc
suốt con tàu đêm, từ đầu tới cuối, khoảng một giờ khuya. Những toa
giường ngủ, trống vắng cả. Những toa hạng nhất cũng trống vắng.
Nhưng những toa hạng ba thì chứa ngổn ngang hàng trăm thợ thuyền Ba
Lan mất việc làm tại đất Pháp phải tìm về quê hương. Tôi dọc theo hành
lanh tiến lên, bước qua thân mình những người nằm ngủ. Tôi dừng lại nhìn.
Đứng dưới những ngọn đèn tàu, nhìn vào toa chung chạ giống một phòng
ngủ công cộng, nghe nồng hơi đồn binh hoặc cảnh sát cục, tôi thấy cả một
đám người hỗn độn nằm ngửa ngang mặc cho tàu tốc hành dồi dập. Cả một
lũ người đắm trong ác mộng, đang quay về cõi khốn cùng. Những cái đầu
to cạo trọc gối bừa bãi trên thành gỗ những băng dài. Đàn ông, đàn bà, con
nít, lăn lộn từ phải sang trái, như bị dày vò bởi tiếng xe chạy ì ầm, những
rung chuyển nhồi xóc hăm dạo mãi không nguôi. Họ tìm không ra chỗ yên
thân trong giấc ngủ.
Và tôi thấy dường như họ đã mất hết nửa tính chất con người, bị xô đẩy
trôi dạt từ đầu này tới cuối nọ châu Âu bởi những cuồng lưu kinh tế, bị
đánh bật ra khỏi căn nhà phương Bắc, ra khỏi khu vườn bé bỏng với ba
chậu phong lữ thảo mà ngày xưa tôi đã từng có dịp ngắm xem tại khung
cửa sổ những nhà thợ mỏ Ba Lan. Họ chỉ gom góp mang theo những đồ
dùng bếp núc, những chăn màn, gói trong những cái bọc cột bó lôi thôi
luộm thuộm. Còn những gì họ đã ve vuốt thân yêu, những gì họ đã nuôi
dưỡng thuần thục, chăm sóc ân cần suốt bốn năm hay năm năm lưu trú tại
đất Pháp, con mèo, con chó và chậu phong lữ thảo, họ đành phải hy sinh bỏ
lại, chỉ mang theo những nồi niêu nấu nướng.
Một đứa bé ôm vú mẹ mà bú, người mẹ mỏi mệt quá, trông như đương
ngủ. Cuộc sống đang chuyền nhau trong hỗn độn thê thảm của chuyến đi
kia. Tôi nhìn người cha. Một cái sọ trơn trụi nặng nề như một hòn đá. Một
thân thể gập lại trong giấc ngủ nham nhở, bọc trong lớp áo quần lao động,
