trận chiêm bao, anh tưởng rằng: bỗng dưng mà tư tưởng đến? Không có
thế đâu. Vì anh đã từng nghĩ lui, nghĩ tới, nghĩ tỉnh, nghĩ say, nghĩ miên
man bồn chồn trong trận ngủ, rồi cuối cùng anh thu hoạch được kết quả,
chớ nào đâu có phải là tự dưng mà tư tưởng đến với anh”.
Hỡi ôi. Lời ông bạn thật là chí lý. Nhưng có mà quỷ sứ nó nghe. Bởi
đâu? Bởi rằng: hễ người đứng đắn mà nghe câu đó lọt được vào trong cái
lỗ tai, thì té ra những lời ông Jésus, ông Lão Tử, tất nhiên phải là sai bét
hết. Lời nào của ông Lão, ông Jésus? Xin bỏ lửng lời đáp vậy. Tại sao bỏ
lửng? Vì trên đây cũng đã có bỏ lửng một cách không bỏ lửng một chút nào
rồi.
- Thôi đừng nói rỡn nữa chứ. Sự thật là thế nào? Có thật là tư tưởng tới
với ta không? Hay thật là ta tư tưởng tới?
Đáp rằng: thật ra là thể (không phải thế) thật; thật ra là thể gọi, ta
thưa; thật ra là ta tạm thể gọi, và tư tưởng tồn thể đáp lời; ta kêu, và tồn lưu
gieo giọt; ta xin uống và tồn lưu ban khen ngọt cho. Vậy thì rõ ràng là hai
cách nói đều đúng cả, đúng mỗi bên một cách – là bội nhị tịch hạp song
liêm. “Vì trong lẽ phải, có người có ta” là vậy.
Và vì vậy, nên cái chỗ tối cao là vô ngôn, không lời. Hoặc có nói lời thì
nói bi bô cà lăm theo lối con trẻ không trẻ con.
Để ý: Nên nhớ rằng ngạn ngữ Việt Nam có câu: “Sai một con toán, bán
một con trâu”. Nên nhớ thêm rằng: người phẩm bình mà chẻ lệch một chút
con toán, thì người tư tưởng phải bán hai con trâu. Tôi không thể tự biết
mình đã buộc những ông tư tưởng hiện đại phải bán đi mỗi ông là mấy
chục con trâu. Nhưng ai ai cũng phải nhận thấy rằng các nhà phê bình – dù
chấp nhận, dù kích bác – đã từng buộc tôi bán đứng nhiều nhất là một triệu
rưỡi con trâu tồn lưu, và ít nhất là một phần tư con bò tồn thể. Suy rộng ra
theo tinh thần đó, chúng ta bỗng chợt thấy rằng từ lâu lắm, người Trung
Hoa, người Tây Phương, cũng vì tính sai một con toán tồn lưu, mà Việt
Nam và một số bạn hẩm hiu, đã phải bán thật là nhiều con trâu.
