cũng to mồm cò kè dằng dai, vì biết rằng nếu liến láu miệng mà cả độ một
giờ, các bà già sẽ bùi tai mà tính bớt cho.
Ngoài những bộ tóc giả mà bà làm rất đẹp, già Nyô Bôtô còn khiến
cho tất cả phụ nữ trong làng đều thích vì bà lớn tiếng bất chấp cái truyền
thống cổ hủ buộc đàn bà bao giờ cũng phải tỏ ra hết sức kính trọng đàn
ông. Sáng nào bà cũng ngồi chễm chệ trước cửa lều, mình trần, khoan
khoái hưởng ánh nắng mặt trời trên làn da thô cứng già nua của mình và
bận bịu tết độn tóc - nhưng không bao giờ bận bịu đến mức để lọt một
người đàn ông nào đi ngang qua. "Hà!" những lúc ấy bà thường kêu lớn
"Nhìn xem kìa! Thế mà họ tự xưng là đàn ông! Chao, vào thời buổi của ta,
đàn ông mới ra đàn ông chứ!" Và những gã đàn ông đi ngang - vốn chờ đợi
cái điều bao giờ cũng xảy tới - chỉ còn thiếu nước ù té chạy để thoát khỏi
miệng lưỡi bà, cho đến chiều, cuối cùng, già Nyô Bôtô ngủ thiếp đi, những
độn tóc đang tết đặt trong lòng và những đứa bé mới chập chững biết đi, đặt
dưới sự chăm sóc của bà, khanh khách cười khi thấy bà ngáy ầm ầm.
Bọn con gái thuộc lứa kafô thứ hai, trong thời gian đó, giúp mẹ và chị
nhặt đầy những giỏ tre nào rễ cây làm thuốc đến độ chín, nào gia vị để nấu
nướng, đem phơi dưới nắng. Khi các hạt hoa mầu được đem giã, bọn con
gái gạt vỏ và trấu đi. Bọn chúng còn giúp gia đình giặt giũ, đập vào đá
những quần áo bẩn đã được vò sùi bọt lên bằng thứ xà phòng ram ráp đỏ
kệch mà mẹ chúng làm bằng nước kiềm và dầu dừa.
Khi công việc chủ yếu của cánh đàn ông đã xong xuôi - chỉ mấy ngày
trước tuần trăng mới, thời điểm mở đầu hội mùa ở các làng trong toàn
Gămbia - âm thanh của các nhạc cụ bắt đầu vang lên đây đó trong làng
Jufurê. Trong khi các nhạc công của làng biểu diễn trên những cây đàn kora
hai mươi bốn dây, những trống phách và balafông - một loại nhạc cụ du
dương làm bằng vỏ bầu buộc dưới những phím gỗ dài, ngắn khác nhau,
đánh bắng vồ - từng đám đông nho nhỏ tụ tập quanh họ, vỗ tay và nghe.
Đang lúc họ chơi nhạc, Kunta và Xitafa cùng các bạn chăn dê trở về, cũng
