lắng dần, lúc bấy giờ niềm vui sẽ trở thành sức mạnh thống trị toàn
năng... Cần phải tin vào thời đại trị vì của niềm vui và biết rằng con
đường của nó dẫn đến những cánh cổng vàng của tình yêu...".
Nhưng chủ đề đi tìm hạnh phúc cá nhân, chủ đề chủ yếu trong phần
đầu của cuốn tiểu thuyết, về sau đã bị phủ định vì chính cuộc sống đã
bác bỏ quan niệm cũ kỹ này.
Và nếu như tác phẩm kết thúc ở đấy, thì chính A.Tôlxtôi đã bỏ rơi
các nhân vật của mình vào lúc cuộc sống của họ bước vào một giai
đoạn gay go hơn bao giờ hết trước những biến chuyển đột ngột của
cuộc đời. Thực ra, đây là một vấn đề dễ hiểu vì chính bản thân
A.Tôlxtôi cũng đang choáng váng trước những chuyển động cách
mạng, bản thân ông cũng đang ở trong tâm trạng hoài nghi, đau đớn.
Với một tâm trạng như vậy làm sao có thể tìm thấy lối ra cho nhân vật?
Tác giả bế tắc, thì nhân vật cũng bế tắc, đó là điều có tính quy luật
trong nghệ thuật.
Trong một bức thư viết sau này. A.Tôlxtôi đã giải thích sự kết thúc
Hai chị em trong tâm trạng ấy:
"Tôi đã viết xong Con đường đau khổ ở Campa, nơi đây tôi đã viết
các chương cuối trong vòng một tháng. Đoạn cuối tôi đã thất bại, và tôi
đã có lần xé nó đi, vứt qua cửa sổ. Sở dĩ tôi thất bại trong phần cuối là
do một mẫn cảm sâu sắc có tính quy luật của nghệ sĩ, vì ngay từ lúc bấy
giờ tôi hiểu rằng cuốn này chỉ là phần đầu của một thiên anh hùng ca và
thiên anh hùng ca đó sẽ khai triển. Chính vì thế mà có sự thất bại ở
phần cuối chứ không phải vì như người ta nói, hồi bấy giờ tôi chưa
bước lên những đỉnh cao để nhìn lại những sự việc đã xảy ra. Người
nghệ sĩ còn có thể bước lên đỉnh cao như thế nào khi mà anh ta bắt đầu
hiểu rằng mình đang ở trong sương mù, đang mò mẫm trong bóng tối,
rằng mọi sự đều trở thành mơ hồ, rối ren, và muốn hiểu được những
điều ấy thì phải đợi đến một lúc nào đó trong tương lai. Ngay khi tôi đã
chữa lại, cuốn tiểu thuyết này vẫn không thể nói là có một kết thúc. Vả
