các bạn của em... Họ tốt lắm cơ chị ạ! Em nhờ họ mà thoát chết, em
chịu ơn họ đủ thứ... Chúng em sẽ tự nhóm bếp đun nước lấy, ở nhà bếp
chất đủ thứ bàn ghế... Katya, chị không có tóc bạc à? Trời ơi, chị trẻ
hơn em đến mười tuổi ấy... Em tin là chẳng bao lâu nữa sẽ đến ngày
chúng mình đoàn tụ đông đủ bên nhau...
Ở Moxkva, bột kiều mạch được phân phối theo phiếu. Chưa bao giờ
thủ đô phải trải qua một thời kỳ gian khổ như mùa đông năm hai mươi.
Cuộc tấn công của các đạo hồng quân đã thu hút hết mọi sinh lực của
đất nước. Những kho lúa mì và than chiếm được của địch tiêu tan đi rất
chóng. Những tỉnh trù phú mà quân cô-dắc và quân tình nguyện đã kéo
qua đều bị tàn phá kiệt quệ. Những đội trưng lương của công nhân cử
đến đây hầu như chẳng thu được gì.
Vào ngày kỷ niệm chiến dịch băng giá lần thứ hai, Quân đoàn tình
nguyện chạy về Nôvorôxxik, bỏ lại ngổn ngang trên những cánh đồng
lầy lội của vùng Kuban những đoàn xe thồ, những cỗ xe chở của cải,
những khẩu đại bác bị sa lầy và những xác ngựa. Thế là hết, Antôn
Ivanôvits Đênikin, tóc bạc hẳn đi, lưng còng hẳn xuống, lên một chiếc
khu trục hạm Pháp ra nước ngoài, rút ngắn quãng đời lưu vong bằng
cách viết hồi ký. Những đám tàn quân thảm hại của quân tình nguyện
lên tàu về Kryn. Dân cô-dắc sông Đôn và sông Kuban đến bây giờ mới
hiểu rằng mình đã bị lừa một cách đau đớn, và đãtrả giá cái tính gan lì
cố chấp của mình bằng những nấm mồ vô danh rải rác khắp nơi từ
Vôrônej đến Nôvôrôxxixk.
Moxkva vẫn chìm trong lớp tuyết mùa đông do những cơn bão tháng
ba mang lại. Bao nhiêu hàng rào và bàn ghế thừa thãi đều đã đem đốt
sạch trong mấy cái lò con ong. Các nhà máy và các công xưởng vẫn
không hoạt động. Ở các cơ quan, cán bộ nhân viên mặc cả áo khoác
ngồi làm việc, luôn luôn phải hà hơi vào mấy ngón tay sưng phù, may
ra mới có thể cầm được cây bút chì; mực đông cứng trong bình, đợi
những ngày ấm áp. Những người qua đường bước chậm chạp, không
rời các túi khoác sau vai, và ít ai có thể đi từ nhà đến nơi làm việc mà
