ai chú ý gì đến lỗ lãi. Hôm nay ở nhà máy lại có cuộc mít tinh. Có mấy
người bolsêvik lên phát biểu, và cả đám công nhân đều đồng thanh hô
to: "Phải chấm dứt chiến tranh, không nhượng bộ gì với chính phủ tư
sản hết, không thỏa hiệp gì với chủ nhà máy hết, giao hết quyền hành
cho các xô-viết!" - Rồi họ sẽ lập lại trật tự hẳn hoi cho mà xem!...
Tôi cũng lên phát biểu. Nhưng vừa nói được dăm câu đã bị họ lôi
xuống. Vaxka Rublyôv lao tới: "Tôi biết anh không phải là kẻ thù của
chúng tôi, anh ta nói thế, vậy thì tại sao anh lại đi nói bậy? Trong đầu
anh toàn rác rưởi thôi" Tôi bảo anh ta: "Vaxili ạ, nửa năm nữa các nhà
máy sẽ ngừng sản xuất hết, chẳng biết lấy gì mà ăn đâu". Anh ta liền
nói: "Anh bạn ơi, sang năm mới, bao nhiêu đất đai, bao nhiêu nhà máy
đều sẽ về tay nhân dân lao động, chúng ta không để lại một thằng tư
sản nào trong nước cộng hòa, dù chỉ để làm giống thôi cũng vậy. Tiền
tệ cũng sẽ không còn nữa. Tha hồ làm việc, tha hồ sống: tất cả đều là
của mình. Anh phải hiểu, đây là cách mạng xã hội kia mà! "Cái gì anh
ta cũng hứa sang năm mới cả.
Ivan Ilyits cất tiếng cười khe khẽ, lắc lắc đầu rồi tẩn mẩn lấy ngón
tay vun vun mẩu vụn bánh mì trên tấm khăn trải bàn lại. Đasa thở dài:
- Sẽ có những thử thách lớn, em cảm thấy thế!
- Đúng, Ivan Ilyits nói, - chiến tranh chưa kết thúc: vấn đề ở đấy cả.
Thật ra, kể từ tháng hai đã có gì thay đổi? Vua bị truất ngôi, nhưng tình
hình chỉ thêm lộn xộn. Cái dúm trạng sư và giáo sư lên cầm quyền chắc
chắn là người có học thức cả, thế mà họ lại đi kêu gọi cả nước là hãy
kiên nhẫn, cứ đánh nhau nữa đi, rồi họ sẽ ban cho dân một hiến pháp
kiểu Anh hay còn hơn thế nữa. Mấy cái ông giáo sư không hiểu biết
nước Nga chút nào. Họ đọc sử Nga không kỹ. Dân Nga không phải là
thứ người tư biện. Đó là một thứ dân tộc dũng mãnh, tài năng, đầy
nhiệt tình. Không phải ngẫu nhiên mà người mu-gich Nga đi dép cỏ
xông xáo đến tận Thái bình dương. Dân Đức thì có thể kiên nhẫn ngồi
yên chờ hàng trăm năm cho đến khi ý muốn của mình thực hiện. Chứ
dân ta thì không nhẫn nại như thế đâu. Với một ước mơ đẹp, có thể lôi
