đàn quạ và tiếng sói tru trong những đêm dài. Đó đây trên những dải
đường mòn sơn cước, những toán cướp cuối cùng thất thểu lê chân: họ
đã nướng hết từ lâu trong các quán rượu những bộ áo khoác lông của
quý tộc, những bộ chén quý, những viên ngọc giát trên tượng thành mà
họ đã cướp được trong mười năm qua. Bây giờ trên đất Nga mọi thứ đã
bị cướp sạch sành sanh rồi.
"Nước Nga bây giờ thật là hoang tàn và vắng vẻ. Ngay đến người
Tatar ở vùng Krưm cũng không còn buồn đột nhập vào cánh thảo
nguyên hoang dã này, bởi vì ở đấy chẳng còn gì mà cướp bóc. Qua
mười năm Đại loạn những kẻ mạo danh, lũ trộm cướp và bọn phỉ Ba-
lan đã đem gươm và lửa gieo rắc thảm họa lên khắp đất nước này. Dân
Nga trải qua một nạn đói khủng khiếp; họ phải ăn cả phân ngựa và thịt
người ướp muối. Bệnh dịch hạch lan tràn khắp nơi. Những người dân
sống sót kéo nhau tản về phương bắc, về vùng Ural, vùng Xibêri.
Vào những ngày thê thảm ấy, trên con đường thiên lý lầy lội của tiết
tan băng tháng ba, có một cỗ xe trượt tuyết đi về phía những thành
quách cháy sém của kinh đô Moxkva hoang vu và tàn tạ mà người ta đã
phải trải qua muôn vàn cay cực mới giải phóng được ra khỏi ách quân
Ba-lan, và nay chỉ còn là một đống tro khổng lồ. Ngồi trên xe là một
cậu bé hoảng sợ mà những nhà quý tộc phá sản, những nhà buôn khánh
kiệt và những đám mu-gich thô lỗ của các vùng Bắc Nga và lưu vực
sông Volga đã tôn lên làm Sa hoàng xứ Moxkva theo lời khuyên của
các tộc trưởng. Vị Sa hoàng mới chỉ biết khóc và cầu nguyện. Cho nên
ngài đã khóc và cầu nguyện trong khi sợ hãi và chán chường đưa mắt
qua cửa xe nhìn những đám dân Nga rách rưới, man rợ đã ra ngoại
thành Moxkva đón ngài.
Dân Nga không có một niềm tin lớn lao gì đối với Sa hoàng mới.
Nhưng sống thì vẫn phải sống. Thế là họ bắt tay vào cuộc sống. Họ vay
tiền của dòng họ nhà buôn Xtrôganôv. Thị dân bắt đầu xây dựng nhà
cửa, nông dân bắt đầu cày xới lại những khoảng đất bỏ hoang. Người ta
bắt đầu phái những đội kị binh và bộ binh đi tiễu trừ giặc cướp trên các
