Không có ông ta thì Đasa cũng đến khốn quẫn. Còn ông ta thì chẳng
bao giờ bối rối. Khi mặt trời đã lên cao, họ đi đến một cái ấp đứng chơ
vơ giữa thảo nguyên trơ trụi, không có lấy một bóng cây, bên cạnh là
một bãi chăn ngựa vắng tanh, cái mái lợp trên sân ấp nền đất sét nện đã
cháy xém... Họ đi ngang một cái giếng thì gặp một ông già cô-dắc tóc
bạc, mặt hung ác, đeo khẩu súng kíp trên vai. Đôi mắt nhạt màu quắc
lên giận dữ dưới đôi mày nhíu lại, ông già quát: "Đi đi!" Kuzma
Kuzmits vội vàng tìm cách xoa vuốt ông già "Chao ôi, ở đây cơ mầu
đến thế này sao hả cụ? Chao ôi, nhìn mà nẩu cả ruột gan, đất đai quê
quán mà thế này ư?... Chúng tôi chạy loạn suốt ngày đêm, chân nát
nhừ, khát nứt cả lưỡi, cụ làm phúc bắn cho chúng một phát cho xong
đời, chứ đằng nào cũng chẳng biết đi đâu nữa. Ông già té ra cũng chẳng
hung dữ gì, lại còn mau nước mắt nữa. Mấy cậu con trai của ông đều bị
trưng binh vào lữ đoàn Mamôntôv, hai cô con dâu đã bỏ ấp về làng.
Hiện nay ông không cày nữa. Quân đỏ đi qua thì trưng dụng mất con
ngựa. Quân trắng đi qua thì trưng dụng mất đàn gà vịt. Thế là ông cụ ở
lại một mình trong ấp với một khoanh bánh mì đã mốc xanh ra và mấy
lạng thuốc lá cất từ năm ngoái...
Hai người nghỉ lại ấp ông già rồi đến đêm lại nhằm hướng Txaritxyn
mà đi: đến đấy dễ bề tìm đường đi về phía nam hơn. Họ đi ban đêm,
ban ngày thì ngủ, thường là nằm dưới những đụn rạ cắt từ năm ngoái.
Kuzma Kuzmits tránh những nơi đông dân cư. Có một lần đứng trên
ngọn đồi đá vôi nhìn xuống một thôn cô-dắc với những nếp nhà trắng
xây rải rác hai bên một cái cầu dài, ông ta nói:
Thời buổi này, con người mà họp lại thành đám thì có thể thành ra
nguy hiểm, nhất là đối với những người không biết rõ bản thân mình
muốn gì! Cái chuyện ấy rất khó hiểu và khả nghi: ai đời lại không biết
mình muốn gì! Con người Nga ta nóng tính lắm, Đarya Đmitrievna ạ,
quá tự tin, không biết lượng sức mình. Cứ thử giao cho hắn một việc
hình như quả sức, nhưng đáng công, thì hắn cúi gập mình xuống cảm tạ
ngay... Nhưng bây giờ mà cô vào làng thì họ sẽ vặn hỏi đủ điều. Cô biết
