- Tôi đã đọc cả một đống sách to tướng, và cái mớ nằm lộn bậy trong
óc tôi, chẳng thành cái hệ thống gì hết. Cách mạng đã giải phóng tôi ra
khỏi nhà tù của tu viện và đã ném tôi vào cuộc đời một cách chẳng lấy
gì làm dịu dàng cho lắm. Trong tấm thẻ căn cước do ông chỉ huy dân vệ
ở Xaratox (một người tối thông minh) cấp cho tôi sau hai tuần giam
giữ, ông ta có tự tay viết như sau: nghề nghiệp: ăn bám; học thức: khoa
học giả hiệu: chính kiến: vô liêm sĩ. Ấy thế rồi khi tôi đã lên đường,
trong người chỉ có một túi muối, hoàn toàn tự do, tôi đã vỡ nhẽ ra được
cái phép huyền diệu của cuộc sống. Nhưng trí thức vô dụng chồng chất
trong trí nhớ của tôi bắt đầu được sàng sảy lại, và có nhiều tri thức đã tỏ
ra có ích ngay cả về phương diện giá trị đổi chác. Chẳng hạn chỉ riêng
cái môn xem tướng tay, hay là chưởng tuyến học, chỉ riêng cái vốn tri
thức ấy thôi cũng đã đủ cho tôi bổ sung thường xuyên chỗ muối dự trữ
của tôi.
Đasa không nghe ông ta nói. Có lẽ vì làn gió vô gia cư cứ ngân mãi
cái tiếng vi vu nhè nhẹ đượm mùi nhớ nhung trên các ngọn lúa, nàng
thấy muốn khóc quá chừng, và cứ ngoảnh mặt đi, nhìn về phía ánh
chiều sắp tắt. Nàng thấy ngợp trước khoảng không gian vô tận mà nàng
còn phải vượt qua trên đường đi tìm Ivan Ilyits, đi tìm Katya, đi tìm
bản thân nàng. Giá phải trước kia, chắc hẳn Đasa còn thấy thích thú
nữa là khác trong khi xót xa thương hại mình, yếu đuối, bé bỏng thế
này mà phải bơ vơ giữa cánh thảo nguyên lạnh lẽo... Nhưng không, bây
giờ thì không! Cầm lấy củ khoai tây của Kuzmits đưa cho, nàng nhai
rồi nuốt cùng với nước mắt... Nàng nhớ lại mấy câu trong bức thư của
Katya gửi đến Pêtrôgrađ cho nàng dạo nọ "Di vãng đã chết rồi, Đasa ạ,
chết vĩnh viễn rồi".
- Ngoài cái tình trạng hoàn toàn xa rời cuộc sống ra, giới trí thức ta
còn có một cái tệ nữa là thói vội vàng một cách vô ích, lúc nào cũng
nhấp nhổm, lúc nào cũng nhặng xị lên... Đarya Đmitrievna ạ, cô đã có
bao giờ thử quan sát xem những người tự do họ đi đứng thế nào chưa? -
Họ cứ sốt ruột cuống cuồng giặm lia lịa đôi chân dê như thể đang đứng
