CON HỦI - Trang 356

- Những chuyến vi hành như thế không phải là thứ dành cho các đại quí
tộc, - Công tước Franchisếc ngắt lời chàng.
- Chính tôi đang nói về những đại quí tộc chúng ta đấy, - Valđemar nói.
- Nhưng chúng tôi không hề oán thán gì về những giới khác. Le jeu vaut
pas la chandelle (1).
- Trái lại vượt khỏi bức tường đẳng cấp sẽ có rất nhiều ích lợi.
- Thí dụ, những ích lợi gì vậy?
- Ồ, chỉ cần thức tỉnh khỏi giấc mơ màng chúng ta có thể nhìn chung quanh
một cách thoải mái, không còn chịu ảnh hưởng của thứ thuốc mê
chlorôfoóc mà truyền thống bơm cho chúng ta. Và chúng ta sẽ nhìn thế giới
mà hôm nay người ta gọi là “thế giới hủi” ấy trong tình trạng có thể tốt đẹp
hơn, và chắc chắn là khỏe mạnh hơn về phương diện đạo đức so với thế
giới của chúng ta. Chúng ta sẽ bắt gặp trong thế giới ấy những cá thể cao
thượng hơn về phương diện luân lý và thường là nghĩa hiệp hơn. Nhiều
người trong số đó không có phẩm hàm tước vị và những số tiền triệu khiến
ta phải trọng, không biết ngoại ngữ, không biết lối sống đểu cáng một cách
lịch sự - bởi đó là đặc quyền của chúng ta - mà họ chinh phục người ta bởi
sự cao cả không thể nào chối cãi nổi về nội tâm và những khuynh hướng
nhân văn, tinh thần. Vẻ cao ngạo về dòng tộc của chúng ta, sản sinh dựa
trên những truyền thống cũ mèm, đặt chúng ta lên những chỗ đứng cao
hơn, được đẩy lên cao bằng những triệu bạc, bằng những phẩm tước, chứ
hiếm khi bằng các ưu điểm đáng giá của bản thân. Trên những tượng đài
truyền thống được đẳng cấp ngưỡng mộ kiểu ấy thường là một cá nhân nào
đó không có chút giá trị nào, không chịu đựng nổi một cuộc so sánh với
thành viên của các đẳng cấp xã hội thấp hơn. Nếu hai con người ấy tiến đến
với nhau - tôi nói thí dụ thôi - thì việc ấy sẽ được coi là quan hệ không
tương xứng, nhưng đó là sự không tương xứng của giới ta so với đẳng cấp
xã hội thấp hơn, không tương xứng về văn hóa cá nhân chứ không phải văn
hóa truyền thống. Điều đó hoàn toàn không còn là chuyện vớ vẩn, nó đã trở
thành một vấn đề làm nẩy sinh hàng ngàn sự so sánh không lấy gì làm
khích lệ lắm đối với chúng ta.
- Bọn Giacôbanh bên Pháp cũng nêu những quan điểm y hệt như thế, -