kẻ khúm núm cầu xin che chở.
Vả chăng, thời đó chưa phải là thời kỳ con người có thể tự coi mình là
chủ của thiên nhiên. Đã đành con người thuở đó đã khỏe hơn các con vật vì
đã có thể đánh bại được cả voi ma-mút, nhưng đứng trước sức mạnh vĩ đại
của thiên nhiên thì anh ta thấy mình thật bé bỏng!
Đi săn hụt thì anh đành nhịn đói hàng tuần. Chỉ một cơn bão tuyết cũng
đủ làm tan tác cả khu nhà trú ẩn của anh.
Vậy thì do đâu mà con người có đủ sức mạnh để tiếp tục đấu tranh, dần
dần mở rộng thêm từng chút một phạm vi quyền lực của mình đối với thiên
nhiên?
Đó chính là vì con người không chiến đấu lẻ loi.
Tất cả bầy người cùng chung sức chống chọi với thiên nhiên hung dữ. Cả
thị tộc góp sức lao động chung, tích lũy thêm kinh nghiệm và hiểu biết.
Thật ra, bản thân con người hiểu rất ít điều đó, đúng hơn là mới chỉ hiểu
theo khả năng của mình.
Tuy thuở đó họ chưa hề có chút ý thức về tập thể, về hợp quần, con người
cũng đã cảm thấy họ ràng buộc chặt chẽ với nhau, họ thấy cả thị tộc là một
cái gì không thể phân chia, tựa như một cơ thể to lớn gấp bội cá nhân và có
trăm cánh tay vững chắc.
Cái gì đã gắn bó những người trong cùng một thị tộc thời tiền sử? Đó
chính là dòng máu họ hàng; những người con trong một gia đình sống chung
