các nước khác, người ta có nhiều phương pháp rất an toàn và dễ dàng để
trốn việc thi hành luật pháp. Tôi được biết qua các nhà buôn đã từng buôn
bán ở cả hai nước là lợi nhuận thương mại ở Pháp cao hơn ở Anh. Không
có gì đáng nghi ngờ qua câu chuyện kể trên là nhiều công dân Anh thích sử
dụng tiền vốn của họ ở một nước mà thương mại ít được chú trọng hơn là ở
một nước mà ở đó thương mại được tôn trọng và đề cao. Ở Pháp tiền công
lao động thấp hơn so với Anh. Nếu bạn đi từ Scotland đến Anh, chỉ cần
nhận xét qua sự khác nhau về quần áo và vẻ mặt của người dân thường của
nước này và nước kia là quá đủ để bạn thấy rõ sự khác biệt về điều kiện
sinh sống của họ. Sự tương phản này còn lớn hơn nếu bạn đi từ Pháp trở về
Anh. Pháp, mặc dù là một nước giàu có hơn Scotland, lại có những bước đi
lên khá chậm chạp. Người ta còn có ý kiến nhận xét rằng nước Pháp còn tụt
lùi nữa là đằng khác, ý kiến nhận xét này tôi cho chưa có đủ cơ sở, dù là
đối với Pháp, và những người hiểu rõ xứ Scotland trong tình hình hiện nay
so với thời kỳ 20, 30 năm trước đây, cũng không ủng hộ ý kiến này.
Theo tỷ lệ đất đai và số dân, Hà Lan là một nước giàu có hơn Anh.
Chính phủ nước này chỉ vay với lãi suất 2% và những tư nhân có tín nhiệm
vay với lãi suất 3%. Tiền công lao động ở Hà Lan cao hơn ở Anh. Mọi
người đều biết rất rõ là người Hà Lan buôn bán kinh doanh với một tỷ suất
lợi nhuận thấp hơn bất kỳ nước nào khác ở Châu Âu. Một vài người cho
rằng ngành buôn bán ở Hà Lan đang đi vào thời kỳ suy sụp, và cũng có thể
điều đó đúng với một vài ngành riêng biệt nào đó mà thôi. Có đầy đủ các
dấu hiệu cho thấy không có sự suy thoái chung ở Hà Lan. Khi lợi nhuận
giảm, các nhà buôn tất nhiên than phiền là công việc buôn bán bị ngừng trệ,
mặc dù việc giảm lợi nhuận là hiệu ứng tự nhiên của sự phồn vinh của nước
này, hoặc đó là một bằng chứng là đang có một số tiền vốn lớn hơn được sử
dụng vào việc buôn bán với trước. Trong thời kỳ chiến tranh mới đây,
người Hà Lan đã nắm giữ toàn bộ công việc vận tải của Pháp mà đến nay
họ vẫn còn giữ một phần lớn. Đó là tài sản lớn mà người Hà Lan có trong
các quỹ ở Pháp và ở Anh, vào khoảng 40 triệu bảng Anh (số tiền lớn này
tôi nghi là thổi phồng quá đáng). Những số tiền lớn mà người Hà Lan cho
những tư nhân ở các nước khác vay mà ở đó lãi suất cao hơn ở Hà Lan là
