đó lợi dụng tình hình này và nâng giá tiền thuê đất hoang của họ theo cùng
tỷ lệ với gia súc vật nuôi của họ.
Chưa quá 100 năm trước đây, ở nhiều nơi trên cao nguyên xứ
Scotland, giá thịt còn rẻ bằng hoặc rẻ hơn giá bánh mì làm bằng bột yến
mạch. Nghiệp đoàn đã mở rộng thị trường nước Anh cho các gia súc nuôi ở
vùng cao nguyên. Giá thịt súc vật thông thường hiện nay tăng lên khoảng
ba lần cao hơn so với giá vào đầu thế kỷ, và tiền thuê đất ở vùng cao
nguyên cũng được nâng lên ba hoặc bốn lần. Ở tất cả mọi nơi trên đất nước
Anh, giá một pound thịt loại tốt nhất hiện nay thường cao hơn giá hai
pound loại bánh mì trắng tốt nhất, và vào những năm nông nghiệp được
mùa, một pound thịt đôi khi còn bằng ba hoặc bốn pound bánh mì.
Như vậy, chúng ta nhận thấy trong quá trình cải tạo đất đai, tiền thuê
đất và tiền lợi nhuận của những bãi chăn nuôi không có sự chăm sóc được
điều tiết trong một chừng mực nào đó bởi tiền thuê đất và lợi nhuận của
những bãi chăn nuôi đã được chăm bón, và tiền thuê và lợi nhuận này lại
được điều tiết bởi tiền thuê đất và lợi nhuận thu được từ đất nhập từ nước
ngoài. Hà Lan hiện nay chính là loại nước nói trên, và một phần khá lớn
của nước Italia cổ đại đã làm như thế trong suốt thời kỳ phồn vinh của
người La Mã. Cụ Cato nói, như sau đó chúng tôi được Cicero truyền lại,
cho người và súc vật ăn tốt là điều chính yếu và có lợi nhất trong việc quản
lý ruộng đất tư hữu; cho người và súc vật ăn vừa phải là điều cần làm thứ
yếu, và cho người và súc vật ăn không đầy đủ và quá thiếu thốn là điều thứ
ba và tất nhiên là điều tồi tệ nhất. Quả thực việc cày cấy ở phần đất thuộc
nước Italia cổ xưa nằm ở vùng lân cận Roma (La Mã) chắc hẳn đã bị thất
vọng rất nhiều do sự phân phát ngũ cốc cho dân chúng, hoặc cho không,
hoặc lấy theo giá rất thấp. Ngũ cốc này mang về La Mã từ các tỉnh bị chinh
phục. Một số tỉnh, thay cho thuế, đã phải nộp một phần mười sản phẩm của
mình theo giá quy định 6 penny một thúng. Do ngũ cốc với giá thấp được
phân phối cho dân chúng, cho nên số ngũ cốc từ Latium, một vùng đất cổ
xưa của La Mã, mang ra chợ bán không có người mua, và do đó không ai
muốn cày cấy, trồng trọt ngũ cốc ở vùng đất đó.
