học mở đầu bằng việc trình bày lý thuyết triết học về cách giải thích trên cơ
sở khoa học. Từ bài tiểu luận này và một vài bài khác, chúng ta có thể thấy
những ý đồ của Smith về lịch sử triết học của nghệ thuật và khoa học.
Chúng ta có thể có một khái niệm đáng tin cậy về cuốn lịch sử luật pháp và
chính thể mà ông dự định viết qua hai tập bài giảng về luật học mà ông đã
học mà ông đã đọc ở trường Đại học Glasgow trong những năm học 1762 –
1763 và 1763 – 1764. Nhưng chúng ta cũng có thể suy ra, khi so sánh phần
kinh tế học của các bài giảng ấy với cuốn Của cải của các dân tộc, là cuốn
sách dự tính viết về luật pháp và chính thể chắc hẳn sẽ còn có nhiều điều
mới mẻ hơn so với cách trình bày khi giảng bài ở trường. Chắc hẳn sẽ có
một chủ đề thống nhất để làm cho cuốn sách dự tính đó trở thành “lý thuyết
và lịch sử”. Tôi cho là chủ đề thống nhất này có mối liên hệ với cả “Những
tình cảm đạo đức” và “Của cải của các dân tộc”. Thật đáng tiếc là Smith
đã không sống đủ lâu để hoàn tất mọi điều sở nguyện của ông. Ông đã mất
ngày 17 tháng 7 năm 1790 tại Edinburgh.
Kiệt tác của Adam Smith có tên đầy đủ là Một công trình nghiên cứu
bản chất và nguyên nhân phát sinh của cải của các dân tộc. Tìm ra được
nguyên nhân tăng của cải quốc dân (hoặc theo cách nói hiện nay là tăng
trưởng kinh tế) rõ ràng là một nhiệm vụ khó khăn. Các bạn có thể nghĩ là
chẳng có gì khó hiểu về của cải quốc dân (bản chất của nó), nhưng Smith
lại thấy đó là một vấn đề cũng quan trọng. Vào thời của ông, học thuyết
phổ biến về lý thuyết kinh tế và chính sách của chính phủ là của cải quốc
gia nằm trong những thỏi vàng thỏi bạc. Một cán cân thương mại thuận lợi,
là xuất siêu, phải làm giàu cho đất nước, làm tăng khối lượng tiền tệ, và
cũng vì nghĩ như vậy, chính phủ phải điều tiết cơ cấu thương mại để đạt
được cho được một cán cân thuận lợi. Người ta lập các biểu thuế để bảo hộ
mậu dịch nhằm giảm lượng hàng hóa nhập khẩu và trợ cấp cho việc xuất
khẩu hàng hóa ra nước ngoài. Các nước lớn ở Châu Âu đều có thuộc địa mà
họ coi như một thị trường hàng đầu để xuất khẩu và là một nguồn cung cấp
nguyên liệu. Các nước này có xu hướng cấm các thuộc địa của họ mở mang
ngành chế tạo hoặc buôn bán với các nước khác, ngoài mẫu quốc. Adam
Smith gọi các chính sách đó là chế độ trọng thương kinh tế chính trị học vì
