về mặt tỷ lệ với sản lượng hàng năm của đất đai và lao động, thì lượng kim
loại quý ở hai nước này phải nhiều hơn các nước khác ở Châu Âu. Tuy
nhiên, cả hai nước đều nghèo hơn so với phần lớn các nước Châu Âu. Mặc
dù chế độ phong kiến đã bị thủ tiêu, cũng không phải vì thế mà dân chúng
ở đây có một đời sống tốt đẹp hơn.
Vì giá trị thấp của vàng bạc không phải là bằng chứng nói lên sự giàu
sang trù phú của đất nước; cho nên giá trị cao của vàng bạc và giá trả bằng
tiền thấp của các loại hàng hòa, nhất là của ngũ cốc, cũng chẳng thể chứng
minh cho sự nghèo đói và tình trạng man rợ của một nước.
Nhưng mặc dù giá trả bằng tiền thấp của hàng hóa nói chung và của
ngũ cốc nói riêng không phải là bằng chứng của sự nghèo đói hay tình
trạng man rợ, giá trả bằng tiền thấp của một vài loại hàng hóa đặc biệt như
gia súc, gia cầm, thịt thú săn các loại… so với giá ngũ cốc, là một giá có
tính chất quyết định. Điều đó rõ ràng cho thấy rằng, trước hết, các loại hàng
hóa đặc biệt nói trên có quá nhiều và thừa thãi khi đem so sánh với lượng
dư thừa của ngũ cốc, và số đất đai dành để nuôi súc vật lớn hơn nhiều so
với diện tích canh tác ngũ cốc, và sau đó cho thấy là giá trị thấp của đất đai
chăn nuôi so với giá trị của đất trồng ngũ cốc đưa đến kết quả là phần lớn
đất đai của một nước chưa được cải tạo và canh tác tốt. Người ta thấy rằng
đàn gia súc và số dân so với số đất như ở các nước văn minh, tiến bộ, và xã
hội ở nước đó trong thời gian đó đang ở giai đoạn phôi thai. Từ giá danh
nghĩa cao hoặc thấp của hàng hóa nói chung và ngũ cốc nói riêng, chúng ta
chỉ có thể suy ra rằng hầm mỏ thời bấy giờ đã cung cấp nhiều hay ít vàng
bạc cho thế giới, chứ không phải nước đó giàu hay nghèo. Nhưng từ giá
danh nghĩa cao hay thấp của một vài loại hàng hóa so với giá của các loại
vật phẩm khác, chúng ta có thể luận ra, với một độ tin cậy gần như chắc
chắn, rằng nước đó giàu hay nghèo, rằng phần lớn đất canh tác tại nước đó
đã được cải tạo tốt hơn hay chưa, rằng nước đó ở trong tình trạng văn minh
hay còn man rợ.
Khi giá danh nghĩa của hàng hóa tăng lên do sự giảm sút về giá trị của
bạc, thì điều đó sẽ tác động như nhau tới tất cả các loại hàng hóa và nâng
giá của chúng lên 1/3, 1/4 hay 1/5 tùy theo giá trị của bạc giảm xuống 1/3,
