chẳng cần phải chia sẻ với những kẻ hầu cận và các tá điền. Tất cả để cho
mình và không có gì phải cho người khác hình như ở mỗi thời đại đã trở
thành một câu châm ngôn tồi tệ của những người làm chủ nhân loại. Vì
vậy, ngay sau khi các đại điền chủ đã tìm thấy một phương pháp tiêu dùng
giá trị của các số tô nộp cho họ, thì họ không còn ý định chia sẻ cho các
người khác. Họ sẵn sàng đổi sự nuôi sống hay nói cho đúng hơn, giá trị
dùng cho việc nuôi sống hàng ngàn người trong một năm, lấy một đôi khóa
thắt lưng bằng kim cương hoặc lấy một thứ đồ vật phù phiếm nào khác. Cái
khóa thắt lưng bằng kim cương đó tuy thế hoàn toàn là của ông ta, và
không một ai khác được có phần ở đó cả. Nhưng trước kia, theo phương
pháp chi tiêu cổ truyền, các thứ đó phải được chia sẻ ít nhất với một nghìn
người. Sự khác nhau giữa hai phương pháp chi tiêu, hoặc cho chính bản
thân mình hoặc chia sẻ với những người khác, là một điều có ý nghĩa quyết
định. Các vị lãnh chúa dần dần đổi chác toàn bộ sức mạnh và quyền lực của
họ để được hưởng những thứ phù hoa trẻ con, tầm thường và tham lam
nhất.
Tại một nước không có ngành ngoại thương mà cũng chẳng có các
ngành công nghiệp, một người dù giàu có đến bao nhiêu cũng chẳng thể sử
dụng hoa lợi một cách nào khác là nuôi sống có lẽ đến một nghìn gia đình
mà tất nhiên họ phải chịu mọi sự sai khiến của người đó. Trong tình trạng
Châu Âu ngày nay, một người giàu như vậy có thể chi tiêu toàn bộ số hoa
lợi, và thường làm như thế, còn hơn là trực tiếp nuôi 20 người hoặc sai
khiến mười người hầu cận mà chẳng cần phải sai khiến nhiều đến vậy.
Nhưng gián tiếp, người giàu có đó có lẽ nuôi sống một số lớn bằng, và có
thể còn lớn hơn, số người mà ông ta đã nuôi theo kiểu chi tiêu cũ, vì mặc
dù số sản phẩm mà ông ta đổi lấy bằng toàn bộ hoa lợi tuy bề ngoài trông
rất nhỏ bé nhưng đã đòi hỏi phải có sự gia công chế biến của một số rất
nhiều người thợ. Giá cao của các sản phẩm đó được tính bằng tổng số tiền
công lao động trả cho những người thợ thủ công cùng với lợi nhuận của
chủ. Khi trả tiền mua những thứ đó, người giàu có kia đã gián tiếp trả mọi
khoản công lao cần thiết và số tiền lợi nhuận, như thế ông ta gián tiếp nuôi
sống các người thợ và chủ của họ. Tuy nhiên, ông ta cũng chỉ bỏ ra một
