phần rất nhỏ của số tiền cần thiết để nuôi sống các người thợ và chủ của họ,
vì hàng của họ làm không chỉ bán cho một người mà cho rất nhiều người
tiêu dùng. Mặc dù người nhà giàu đó có đóng góp một phần nhỏ bé nào đó
vào sinh kế của những người thợ, nhưng họ vẫn không phụ thuộc vào ông
ta, vì không có ông ta, những người thợ vẫn cứ sinh sống như thường.
Khi các đại điền chủ chi các số tô thu được để nuôi tá điền và người
hầu cận mình, thì mỗi người trong số họ nuôi sống tất cả mọi người làm
việc dưới quyền sai bảo của mình.
Nhưng khi các đại điền chủ chi tiêu để nuôi sống các nhà buôn và các
người thợ thủ công, họ có thể, nếu tính gộp lại, nuôi sống một số người lớn
hơn trước rất nhiều. Song mỗi một người trong số họ, nếu tính riêng lẻ,
thường chỉ đóng góp một phần rất nhỏ vào việc nuôi sống bất kỳ một người
nào trong số lớn các người được nuôi đó. Mỗi nhà buôn hoặc mỗi thợ thủ
công kiếm sống bằng công việc làm không chỉ cho một trăm hoặc một
nghìn khách hàng khác nhau. Mặc dù về danh nghĩa họ sống được nhờ các
khách hàng, nhưng họ hoàn toàn không phụ thuộc vào bất kỳ người nào
trong số các khách hàng đó.
Các đại điền chủ chi tiêu như vậy cho bản thân ngày càng nhiều, cho
nên họ không thể không giảm bớt dần dần số người hầu hạ cho đến khi
hoàn toàn không cần sử dụng họ nữa. Cũng nguyên nhân trên đã dẫn các
đại điền chủ đến chỗ tổ chức lại việc canh tác và giảm bớt những tá điền
không cần thiết. Các trang trại được mở rộng hơn và những người lao động
trồng trọt giảm tới con số vừa đủ để canh tác mà thôi; đấy là nói theo trình
độ trồng trọt và cải tạo đất chưa thật tốt vào thời bấy giờ. Bằng cách giảm
số lao động không cần thiết và đòi người nông dân phải làm ra thật nhiều
sản phẩm, người chủ đất dành được số sản phẩm dư thừa nhiều hơn trước,
hay nói cho đúng hơn, dành được giá trị cao hơn từ các sản phẩm của ruộng
đất và các đại điền chủ còn học được cách chi tiêu cho bản thân mà các nhà
buôn và các nhà sản xuất chế tạo đã truyền cho họ. Nguyên nhân này còn
phát huy tác dụng, nó xui khiến người điền chủ tăng số tô hoặc tiền thuê đất
cao hơn khi tình trạng chăm bón được cải tiến phần nào. Các tá điền có thể
đồng ý với yêu cầu tăng số tô hoặc tiền thuê phải nộp nhưng với một điều
