địa đó. Đó là kết quả của những sản phẩm thu được từ đất đai và từ tính
siêng năng, cần cù của những người định cư trên đất mới hay là giá sản
phẩm được dần dần tích lũy do phương pháp quản lý tốt và lại được sử
dụng vào việc tái sản xuất ra nhiều sản phẩm hơn.
Nhưng số tiền vốn được sử dụng để cải tiến trồng trọt tại các thuộc địa
trồng mía của Anh một phần lớn được chuyển từ nước Anh và hẳn không
phải hoàn toàn là sản phẩm của đất đai và của tính siêng năng, cần cù của
những người định cư ở đất mới.
Sự phồn vinh tại các thuộc địa trồng mía của Anh phần lớn là kết quả
của sự giàu có của chính vương quốc Anh, mà một phần của cải đó đã được
sử dụng tại thuộc địa. Nhưng sự phồn vinh tại các thuộc địa Pháp hoàn toàn
là do thái độ lao động tốt của dân định cư, và như thế chứng tỏ tính ưu việt
về cách điều hành của Pháp so với Anh. Tính ưu việt đó thể hiện rõ nhất
trong cách quản lý tốt số người nô lệ giúp việc.
Trên đây là những nét đại cương về chính sách của các nước Châu Âu
đối với thuộc địa của họ.
Tuy nhiên, chính sách của Châu Âu cũng chẳng có gì nhiều để khoe
mẽ, kể cả những ngày đầu mới thiết lập thuộc địa và cả sự phồn vinh sau đó
của các thuộc địa tại Châu Mỹ.
Sự điên rồ và bất công hình như đã được coi là các nguyên tác chi
phối và điều khiển dự án đầu tiên thành lập các thuộc địa đó, sự điên rồ tìm
kiếm các mỏ vàng bạc và sự bất công muốn chiếm lấy các tài nguyên của
một vùng rộng lớn mà người bản xứ ở đó không những không làm điều gì
có hại cho nhân dân các nước Châu Âu mà còn đón tiếp và đối xử đầy nhiệt
tình và lòng mến khách với những người mạo hiểm đầu tiên đặt chân lên
mảnh đất của họ.
Những người mạo hiểm, mà sau đó họ thành lập các xứ thuộc địa, đều
nuôi ảo tưởng tìm các mỏ vàng bạc nhưng lại che dấu những ý nghĩ thầm
kín của họ bằng những mục đích hợp lý và đáng khen, song những động cơ
đó chẳng mang thêm vinh dự gì cho Châu Âu cả.
Những người theo Thanh giáo ở Anh, do bị bó buộc và hạn chế ở
trong nước đã di cư sang Mỹ để tìm tự do và ở đó họ đã lập nên bốn chính
