liêu sẽ thấy rõ cái lớp thanh niên không có quyền ấy trong lịch sử sẽ là một
nhân tố mạnh vào hạng nhất.
Năm 1894, chế độ chuyên chế Nga, qua miệng của Sa hoàng trẻ
Nicôla II, trả lời các hội đồng hàng tỉnh (Zemstvos) đang rụt rè muốn tham
gia đời sống chính trị: “Mơ ước ngông cuồng!” Những lời thật đáng ghi
nhớ! Năm 1936, đẳng cấp quan liêu trả lời những nguyện vọng còn mơ hồ
của thế hệ trẻ xô viết bằng chỉ lệnh thô bạo: “chấm dứt những chuyện dông
dài!” Những lời ấy cũng sẽ đi vào lịch sử. Chế độ Stalin cũng sẽ không trả
giá rẻ hơn những lời ấy so với chế độ của Nicôla II.
Dân tộc và văn hóa
Đường lối dân tộc của chủ nghĩa bônsêvích bảo đảm cho thắng lợi
của cách mạng Tháng mười, nó đã giúp cho Liên xô đứng vững sau đó,
mặc dầu có những lực ly tâm ở bên trong và sự thù địch của các nước láng
giềng bên ngoài. Sự suy thoái của Nhà nước quan liêu đã gây thiệt hại nặng
nề cho đường lối đó. Chính về vấn đề dân tộc, Lênin chuẩn bị mở cuộc đấu
tranh đầu tiên với Stalin tại đại hội XII của đảng, vào mùa Xuân năm 1923.
Nhưng ông phải bỏ dở vì ốm nặng trước khi đại hội được triệu tập. Những
tài liệu Lênin thảo hồi đó đang còn bị kiểm duyệt bưng bít.
Những nhu cầu văn hóa của các dân tộc được cách mạng thức tỉnh
đòi hỏi một nền tự chủ rộng rãi nhất. Nhưng kinh tế chỉ có thể phát triển tốt
khi tất cả các bộ phận của Liên bang áp dụng một kế hoạch toàn bộ tập
trung. Vả lại kinh tế và văn hóa không ngăn cách với nhau như bức vách
kín. Cho nên đã xảy ra sự xung khích giữa hai khuynh hướng: tự chủ về
văn hóa và tập trung về kinh tế. Sự mâu thuẫn đó không phải không thể
khắc phục được. Muốn giảm bớt xung đột, chúng ta không có và không thể
có những công thức có sẵn; một sự tham gia mềm dẻo của quần chúng và
chỉ có sự tham gia này, vào những quyết định thật sự trong đời sống hàng
ngày, mới có thể mỗi bước vạch ra sự giới hạn giữa những yêu sách chính
đáng của tập trung kinh tế và yêu sách căn bản của văn hóa dân tộc. Tất cả
tai họa là ở chỗ cái triển vọng biểu hiện của nhiều dân tộc khác nhau ở
Liên-xô đã bị đẳng cấp quan liêu hoàn toàn xuyên tạc, họ chỉ nhìn kinh tế
và văn hóa dưới góc độ thích hợp với lợi quyền riêng của họ và tiện lợi cho
