CUỘC CÁCH MẠNG BỊ PHẢN BỘI - Trang 159

Sáng tạo tinh thần cần có tự do. Tư tưởng cộng sản bắt thiên nhiên
phục tùng kỹ thuật và kỹ thuật phục tùng kế hoạch, để buộc vật chất phải
đem lại cho con người và không được phép từ chối, tất cả những gì con
người cần, và còn hơn thế nữa, tư tưởng ấy nhằm vào một cứu cánh cao
hơn: vĩnh viễn giải phóng các năng lực sáng tạo của con người ra khỏi mọi
sự ràng buộc, những lệ thuộc nhục nhã hoặc trói buộc nặng nề. Những quan
hệ con người, khoa học, nghệ thuật sẽ không phải chịu một kế hoạch nào áp
đặt, không một bóng dáng bó buộc nào. Trong điều kiện nào sáng tạo tinh
thần sẽ là cá nhân hoặc tập thể? Cái đó sẽ hoàn toàn tùy thuộc người sáng
tạo.
Điều này nữa: thời kỳ quá độ, chuyên chính biểu thị các bạo tàn quá
khứ và không phải nền văn hóa tương lai. Nó tất yếu phải có những hạn chế
ngặt nghèo cho mọi hoạt động, kể cả hoạt động tinh thần. Cương lĩnh của
cách mạng lúc đầu thấy đó là một bức thiết tạm thời và tự nguyện, cần gạt
bỏ dần dần mọi sự hạn chế tự do cùng bước với sự tiến bộ dần dần của chế
độ mới. Dù sao, trong những năm nóng bỏng nhất của nội chiến, những
người lãnh đạo của cách mạng thấy rõ rằng chính phủ, nếu vì những lý do
chính trị, có thể hạn chế quyền tự do sáng tạo, nhưng không bao giờ lại ra
lệnh trong lĩnh vực khoa học, văn học và nghệ thuật. Với những sở thích
khá “bảo thủ”, Lênin tỏ ra thận trọng bậc nhất trong lĩnh vực nghệ thuật,
thường hay nêu lên sự không thành thạo của mình. Việc Lunatsacski
(Lounatcharsky), ủy viên dân ủy bộ giáo dục, bao che một số hình thức
hiện đại hóa thường làm cho Lênin phân vân, nhưng ông cũng chỉ đưa ra
một vài nhận xét châm biếm khi nói chuyện riêng, và không bao giờ lấy sở
thích văn học riêng của mình làm luật chung. Năm 1924, bước vào một giai
đoạn mới, tác giả cuốn sách này nói về thái độ của Nhà nước đối với các
khuynh hướng nghệ thuật bằng những lời lẽ sau: “Đặt lên cao nhất tiêu
chuẩn: “công nhận hay chống cách mạng”, ngoài tiêu chuẩn này, cần thiết
phải để họ (văn nghệ sĩ) hoàn toàn tự do trên mảnh đất của họ”.
Chừng nào nền chuyên chính còn được quần chúng tán trợ và có
trước mặt triển vọng của cách mạng thế giới, nó không sợ những thí
nghiệm, những tìm tòi, đấu tranh của các trường phái, bởi vì nó hiểu rằng