năng và tâm lý của mình, nhưng trong chế độ tư bản cũng không khác;
những phương pháp bóc lột tàn bạo và tinh vi nhất cũng vấp phải những
giới hạn do tự nhiên phân định. Con la bị đòn roi của chủ cũng làm việc
“tùy sức”, không thể từ đó mà nói cái roi là một nguyên lý xã hội chủ nghĩa
dùng cho loài la. Trong chế độ xô viết, chế độ làm công ăn lương vẫn giữ
tính chất nô lệ của nó. Đồng lương “tùy theo công việc” trên thực tế là bài
tính có lợi cho công việc “trí óc”, thiệt cho công việc tay chân và nhất là
công việc không chuyên môn. Nó là một nguyên nhân của bất công, áp bức
và trói buộc đối với đa số, đặc quyền đặc lợi và “đời sống tốt” đối với thiểu
số.
Đáng lẽ phải thừa nhận công khai những tiêu chuẩn tư sản về lao
động và phân phối ấy chiếm ưu thế ở Liên xô, các tác giả tư pháp chặt
nguyên lý cộng sản làm đôi, đẩy lùi đến một tương lai vô định việc áp dụng
vế thứ hai và tuyên bố vế thứ nhất đã được thực hiện bằng cách máy móc
thêm vào tiêu chuẩn làm việc theo sản phẩm của tư bản chủ nghĩa, tất cả
gom lại thành “nguyên lý của chủ nghĩa xã hội” và trên cái sự man trá ấy
họ xây dựng tòa nhà hiến pháp!
Mục 10, khác với phần lớn các mục khác, khá rõ ràng và có mục tiêu
bảo đảm tài sản riêng của công dân (đồ đạc trong nhà, hàng tiêu dùng, các
thứ tiện nghi) đối kháng với những xâm phạm của chế độ quan liêu. Mục
này có tầm quan trọng hơn cả về mặt thực tiễn trong lãnh vực kinh tế. Trừ
“kinh tế gia đình”, loại sở hữu như thế mà thoát được tâm lý vị lợi và ham
muốn phải được duy trì trong chế độ cộng sản và còn phải mở rộng ra xa
hơn trước đây một cách chưa từng có. Không ai nghĩ rằng con người đến
trình độ văn minh cao mà vẫn còn ham muốn những cái xa hoa tầm thường.
Nhưng con người ấy sẽ không từ chối mọi sự tiến bộ của tiện nghi. Mục
đích gần gũi của chủ nghĩa cộng sản chính là bảo đảm cho mọi người có
mọi thứ tiện nghi. Nhưng ở Liên xô, vấn đề sở hữu cá nhân hiện nay không
trình bày dưới phương diện cộng sản mà dưới tinh thần tiểu tư sản. Tài sản
riêng của nông dân và của thường dân ở đô thị bị tầng lớp quan liêu cấp
