thì nó không giúp gì mấy cho chúng ta trong việc giải thích các hành động
của ông ta - trừ phi ông ta thực sự bị dẫn dắt bởi cái lí thuyết đó.
Cf. M. R. Cohen, Reason and Nature, p. 356: “Nếu các hiện tượng xã
hội có số lượng các yếu tố mà chúng phụ thuộc vào vượt quá khả năng điều
khiển hiện tại của chúng ta, thì ngay cả cái học thuyết về quyết định luận
tổng quát cũng sẽ vẫn không dám nói mạnh về khả năng có được các quy
luật chi phối những hiện tượng cụ thể của đời sống xã hội. Đối với một đầu
óc hữu hạn trong một khoảng thời gian hạn chế, các hiện tượng xã hội, dù
là có tính xác định, có lẽ vẫn không biểu lộ tuân theo bất kì quy luật nào”.
Bản thân Pareto nhận thức rõ điều này. Sau khi chỉ ra bản chất của
các yếu tố quyết định các mức giá cả trong hệ thống các phương trình của
mình, ông nói thêm (Mannuel d’economie politique, 2
d
ed. [1927], pp. 233-
34): “Cần phải nhấn mạnh ở đây là quá trình xác định này không có nghĩa
nó nhằm đưa ra một phép tính các mức giá cả thành những con số cụ thể.
Hãy cho phép chúng tôi đưa ra những giả thiết ưu ái nhất cho một phép tính
như vậy; giả sử rằng chúng ta đã thành công vượt qua những khó khăn
trong việc tìm kiếm các dữ liệu cho bài toán và giả sử tiếp rằng chúng ta
biết ophélimités [độ thỏa dụng - ND] của tất cả các loại hàng hóa khác nhau
cho mỗi loại riêng lẻ, và tất cả các điều kiện để sản xuất tất cả các loại hàng
hóa, v.v. Đây đã là một giả thuyết hết sức vô lí, nhưng nó vẫn chưa đủ để
giải bài toán. Chúng ta đã biết rằng trong trường hợp có 100 người và 700
loại hàng hóa, sẽ cố 70,699 các điều kiện (trên thực tế số lượng các điều
kiện còn lớn hơn nữa nếu chúng ta tính đến vô số những hoàn cảnh mà
chúng ta đã bỏ qua nhờ các giả thuyết trên); do vậy, chúng ta sẽ phải giải
một hệ thống 70,699 phương trình. Điều này, xét về mặt thực tiễn, vượt quá
khả năng tính toán đại số, và điều này còn đúng hơn nữa nếu ai đó xây
dựng hệ thống các phương trình cho một cộng đồng 40 triệu người và nhiều
nghìn loại hàng hóa. Trong trường hợp này có sự đảo ngôi về vai trồ: không
phải toán học sẽ trợ giúp kinh tế chính trị, mà là kinh tế chính trị sẽ trợ giúp
toán học. Nói cách khác, nếu một người thực sự có thể biết tất cả những
phương trình này, cách duy nhất để giải chúng là quan sát, cái khả năng mà
