CUỘC CÁCH MẠNG NGƯỢC TRONG KHOA HỌC - Trang 74

cách tạo dựng các mô hình từ các phần tử quen thuộc - các mô hình tái tạo
cấu trúc các mối quan hệ giữa một số trong rất nhiều các hiện tượng mà
chúng ta luôn quan sát được đồng thời trong đời sống thực. Điều này cũng
đúng không kém đối với các khái niệm đại chúng về các tổng thể xã hội
được biết đến trong ngôn ngữ đời thường; chúng đều đề cập tới các mô
hình tâm trí; nhưng thay vì là một mô tả chính xác chúng truyền tải đơn
thuần các gợi ý mơ hồ và mập mờ về cách thức mà các hiện tượng nhất
định nối kết với nhau. Đôi khi các tổng thể được thiết lập bởi các ngành
khoa học xã hội lí thuyết có thể sẽ tương ứng ở mức độ nào đó với các tổng
thể được diễn tả bằng các khái niệm đại chúng bởi việc sử dụng đại chúng
đã thành công trong việc phân tách một cách tương đối những cái có ý
nghĩa khỏi những cái ngẫu nhiên; đôi khi các tổng thể được thiết lập bởi lí
thuyết có thể đề cập tới các nối kết có cấu trúc hoàn toàn mới mà chúng ta
chưa hề biết tới khi chưa bắt đầu tiến hành nghiên cứu một cách có hệ
thống và chúng chưa hề có tên trong ngôn ngữ đời thường. Các khái niệm
hiện nay như “thị trường” hay “vốn” mang nghĩa phổ thông ở một mức độ
nhất định tương ứng với các khái niệm tương tự mà chúng ta tạo dựng vì
mục đích lí thuyết, mặc dù đối với ngay cả những ví dụ này thì nghĩa phổ
thông của chúng vẫn quá mơ hồ, và chúng ta chỉ có thể sử dụng chúng chỉ
sau khi đưa ra một định nghĩa chính xác hơn về chúng. Các tổng thể có thể
được giữ lại trong nghiên cứu lí thuyết là bởi vì chúng, ngay cả những
trường hợp rất thông dụng trên, không còn được dùng để mô tả những vật
trực quan cụ thể, được định nghĩa dưới các góc độ thuần túy vật lí; giờ đây
chúng bao gồm vô số những sự vật khác nhau, được phân loại vào cùng
nhóm với nhau chỉ bởi vì tồn tại một nét tương tự có thể nhận biết được
trong cấu trúc các mối quan hệ giữa người và sự vật. Ví dụ, một “thị
trường” chẳng còn chỉ mang nghĩa là sự gặp gỡ định kì giữa những con
người ờ một nơi cố định để bày bán cho nhau các sản phẩm trên các kệ gỗ.
Giờ đây, nó ám chỉ bất kì những sự sắp đặt nào để có được những tiếp xúc
đều đặn giữa những người mua và bán tiềm năng về bất kì thứ gì có thể