quanh những chiếc ghế đá đó. Trên nóc tòa nhà huyện ủy có giăng câu khẩu
hiệu “Vững bước tiến lên trên con đường đã chọn!”, còn sang bên trái một
chút, trên nóc tòa nhà ủy ban là câu khẩu hiệu “Con đường của chúng ta là
chủ nghĩa cộng sản!”. Trong nhà Văn hóa, dàn nhạc hơi chơi điệu hành
khúc chiến thắng. Đang giữa mùa xuân. Tiết trời nóng nực, lặng gió, khung
cảnh vô ưu và lễ hội.
Sau khi đã nhìn ngắm chán chê niềm hân hoan của dân chúng, Tsanka
vội đi lên hướng núi, về phía ngôi làng thân yêu. Đi ngang qua ngôi nhà mà
ngày xưa mình đã ở khi làm chủ tịch ủy ban, Tsanka dừng lại, tò mò nhìn
vào sân. Ngôi nhà đã trở nên xập xệ, cửa kính nhiều chỗ bị vỡ, cửa ra vào
chỉ còn treo lủng lẳng trên một bản lề. Trong sân đầy rác, đủ thứ đồ cũ nằm
lăn lóc. Rặng cây ăn quả Tsanka tự tay trồng thuở nào giờ chết khô, có thể
là do lũ súc vật, chắc là dê đã gặm hết vỏ cây. Quanh nhà, lũ trẻ con dân tộc
Avar cởi trần la hét inh ỏi. Từ sân nhà bên cạnh vang lên tiếng nhạc vui vẻ,
tiếng người ồn ào: bên đó đang có một đám cưới dân dã của người
Armenia.
Mãi đến chiều tối Tsanka mới ra khỏi Shali đi về hướng sông Bass,
dừng lại bên gốc cây trăn, nơi trước đây anh và Kesyrt đã nghỉ đêm lại. Cây
cổ thụ tán lá xum xuê giờ đã già cỗi, nghiêng sang một bên, thân cây đôi
chỗ mục thối, một số cành nhánh đã khô héo. “Có lẽ mình cũng như nó” -
với một nỗi buồn xốn xang, Tsanka nhìn lên tán cây, thầm nghĩ. Xung
quanh vương vãi đầy mảnh thủy tinh, vỏ đồ hộp, vỏ chai. Tsanka cố tìm
một chỗ sạch sẽ, mệt mỏi ngồi xuống, trái tim đau nhói, lồng ngực như bị
bóp nghẹt, tâm hồn tê buốt. Một nỗi buồn đau không sao chịu đựng nổi đè
nặng tâm trí. Cuộc sống bên những người thân nơi miền quê yêu dấu đã
vĩnh viễn lùi vào dĩ vãng và không bao giờ quay trở lại, cũng như giấc mơ
rực rỡ ánh hào quang đã tan biến trong buổi hoàng hôn ảm đạm của chủ
nghĩa Bolsevich…
