1880 ông còn tới Mỹ Rõ ràng là ông rất khâm phục và ngưỡng mộ
Marti.
Công lao của Marti, công lao và phẩm chất xuất chúng nhất của ông
là ở chỗ: Khi Cuộc chiến mười năm (1868-1878) kết thúc; đến lúc này
Marti đã trở thành một trí thức trẻ và một người yêu nước nồng nàn - một
nhà thơ, nhà văn, một nhà cách mạng mang tư tưởng độc lập
(independentista) - và ở cái tuổi hai mươi lăm đó, người thanh niên Marti
đã có những bước đi đầu tiên trên con đường đưa ông trở thành lãnh tụ của
những chiến sĩ kỳ cựu từng chiến đấu trong cuộc chiến mười năm vinh
quang và anh dũng trước kia -những chiến sĩ kỳ cựu được ông kêu gọi và
tập hợp lại vì mục đích đó. Trên thế gian này không còn gì khó khăn hơn
việc tập hợp lại những chiến sĩ kỳ cựu đó, nhất là đối với một thanh niên trí
thức còn quá trẻ mới từ Tây Ban Nha trở về và chưa bao giờ biết thế nào là
chiến tranh. Vậy mà Marti đã tập hợp được những con người can đảm đó!
Chắc chắn ông phải là người có tài năng và uy tín phi thường! Với một tinh
thần kiên định và sức hút rất lớn! Ông đã hình thành nên một học thuyết,
ông đưa ra nền tảng lý luận rất nhân văn cho cuộc đấu tranh giành độc lập
cho Cuba cũng như cho tất cả những dân tộc bị áp bức. Đã nhiều lần Marti
nói đến lòng căm thù: “Chúng tôi hoàn toàn không căm thù người Tây Ban
Nha...”, ông thấu hiểu rất sâu sắc khía cạnh này.
Đõ là phẩm chất vĩ đại nhất của ông?
Theo quan điểm của tôi, phẩm chất vĩ đại nhất của Marti là ở chỗ ông
đã tập hợp lại được những vị tướng cực kỳ nổi tiếng và lãnh đạo họ về mặt
chính trị. Ông có một nhân cách phi thường, một người có khả năng hùng
biện và thuyết phục, với những lập luận đanh thép đi thẳng vào lòng người,
cho dù có lúc giữa ông và những chiến sĩ kỳ cựu kia cho chút chia rẽ.
Nhưng ông đã đoàn kết, thống nhất được những người Cuba lưu vong ở hải
ngoại, tổ chức họ lại thành một Đả trị, ông đã có những bài hùng biện lay
chuyển lòng người để gây nguồn quỹ phục vụ cho cuộc đấu tranh - ông trực
tiếp làm nhiều việc rất cụ thể (ngoài việc hình thành nên nền tảng lý luận
cho cuộc đấu tranh giành độc lập) và đa dạng. Chính ông là người hình
thành nên ý tưởng về một châu Mỹ Latinh thống nhất - ông vô cùng ngưõng
