Tôi cũng đang muốn nói chuyện đó. Chủ nghĩa tư bản tạo ra tất cả các
loại bệnh hoạn; chủ nghĩa tư bản cũng tạo ra cái gọi là mafia
[250]
. Tất cả
các hình thái của nạn tham nhũng hiện hình. Chủ nghĩa xã hội cũng cóạn
này bởi vì đã là con người thì ai cũng có nhu cầu - những gì chúng ta cần
làm là phải gieo trồng các giá trị và phát huy chúng. Chúng tôi đã đấu tranh
- và hiện nay chúng tôi vẫn đang đấu tranh rất mạnh - vì một cuộc cách
mạng bao giờ cũng bắt đầu bằng việc bãi bỏ tất cả các luật lệ trước đó. Tôi
còn nhớ chúng tôi đã phat hiện ra thứ văn hóa của người giàu và thứ văn
hóa của kẻ nghèo. Văn hóa của người giàu, rất trung thực: Tôi mua, tôi trả
tiền. Văn hóa của kẻ nghèo: Làm thế nào tôi có được cái này (ở Cuba)?
Làm thế nào tôi ăn cắp được cái này của người giàu hay bất kỳ người nào
khác?
Có rất nhiều những gia đình khiêm tốn yêu nước nhưng vẫn nói với
đứa con làm việc ở khách sạn: “Nghe này, con phải mang về nhà khăn trải
giường, gối, mang cho bố cái này, mang cho mẹ cái kia”. Cách nghĩ đó là
hệ quả của thứ văn hóa người nghèo và để thay đổi được thói quen cũ lạc
hậu đó phải có thời gian dài.
Nếu chế độ xã hội chủ nghĩa này không còn ở Cuba, nếu chúng tôi
theo lời khuyên của Felipe González
[251]
và đám người kia thì bọn mafia
đó cũng đã mọc nên như nấm ở đất nước này, thậm chí với mức độ còn
nghiêm trọng hơn cả những nơi tồi tệ nhất của chủ nghĩa tư bản cùng với
nạn ma túy và tội phạm hình sự. Có những vấn đề xã hội mà chúng tôi chưa
thay đổi được nhưng với nỗ lực của mình, chúng tôi đã chứng kiến những
tiến bộ rõ ràng thông qua việc cải cách hệ thống giáo dục.
Tôi nghĩ, ở Liên Xô họ cũng đã làm như vậy; không biết mức độ họ
thực hiện đến đâu, vì ở Liên Xô tôi thấy cũng có rất nhiều trường học, họ
cũng tiến hành rất nhiều nghiên cứu và các trường đại học của họ cũng rất
tốt.
Nhưng cho dù thế nào thì con người cũng vẫn là con người chúng ta
không thể lý tưởng hóa người ta. Rất may là tôi có đủ tự tin cho rằng loài
người chúng ta, còn nhiều thiếu sót, hạn chế, vẫn có đủ nghị lực, nếu họ
