[117]
Manuel Mercado (1838-1909) vào thời gian đó là Trợ lý Bộ
trưởng Nội vụ trong Chính phủ Mêhicô. Mercado và Marti là những người
bạn rất thân của nhau từ năm 1875 khi Marti còn sống ờ Mêhicô City, cạnh
nhà Mercado. Thông tin này và lá thư được đề cập trong phần nội dung của
sách được lấy từ cuốn Jose Marti: Những bài viết được lựa chọn do Esther
Allen dịch và được xuất bản ở New York năm 2002.
[118]
Còn có những tranh cãi về việc liệu có phải Marti và tư tưởng
của ông là tiền thân của Chủ nghĩa xã hội của Cuba, hay ông chỉ là người
ủng hộ các nguyên lý của Chủ nghĩa xã hội. Liên quan đến nội dung luận
chiến rất thú vị về đề tài tranh cãi này, có thể xem phần đánh giá của
Raymond Carr về 3 cuốn sách - tất cả đều được biên tập bởi Philip Foner và
đều được dịch sang tiếng Anh bởi Elinor Randall, vầ tất cả các tác phẩm
tuyển chọn, cũng như bài viết về Marti: Trong lòng ác quỉ: Những bài viết
về nước Mỹ và chủ nghĩa đế quốc Mỹ; Châu Mỹ của chúng ta: Những bài
viết về châu Mỹ La-tinh và cuộc đấu tranh giành độc lập cùa Cuba; và cuốn
Bàn về nghệ thuật và văn học: Những bài viết phê bình - trong phần điểm
sách của, nhà xuất bản New York, tập 35, số 12 (ngày 21 tháng 7 năm 1988)
(website: http://www.nybooks.com) và lá thư sau đó gửi Biên tập viên của
Carlos Ripoll (Điểm sách nhà xuát bản New York, tập 35, số 19, ngày 18
tháng 12 năm 1988; www.nybooks.com), lá thư này được gắn kèm thư trả
lời của Raymond Carr. Các cuốn sách của Foner cho rằng Chủ nghĩa xã hội
và Marti liên quan mật thiết với nhau trong hai cuốn sách rất đồ sộ, trong
khi cả Carr và Ripoll đều có bài tranh luận rất ngắn gọn nhưng lời lẽ rất .
[119]
Một pháo đài rất kiên cố do người Tây Ban Nha xây dựng; còn
có những pháo đài khác tương tự - được xây dựng theo cùng một thiết kế -
ở Havana và San Juan, Puerto Rico, và Santo Domingo, Cộng hoà
Dominica.
[120]
Trong cuộc chiến tranh Mỹ-Tây Ban Nha, cuộc chiến trên biển
ở Santiago de Cuba diễn ra vào ngày 3 tháng 7 năm 1898; đội tàu của Tây
Ban Nha dưói sự chỉ huy của Đô đốc Pascual Cervera bị đánh bại thảm hại
