Như thế vẫn chưa hết chuyện lôi thôi. Gandhi phải đi hầu kiện tại
Prétoria, kinh-đô xứ Transvaal. Người ta mua cho chàng một chiếc vé xe
hỏa hạng nhất. Chàng đi chuyến tầu tối. Tầu đến tỉnh Maritzbourg thì một
người da trắng bước vào toa. Thấy có người « da mầu » ở đó, thì y lui ra, rồi
trở lại với hai tên da trắng khác ý chừng nhân viên ở ga xe lửa, ra lệnh cho
Gandhi xuống toa xe dưới để nhường toa hạng nhất cho tên hành khách
người Âu. Gandhi phản kháng, thì chúng tìm một viên cảnh sát lên xe tống
chàng cùng đồ đạc ra khỏi toa tầu. Gandhi có thể tiếp tục cuộc hành trình
trên một toa xe hạng ba cùng với những hành khách « da mầu », song chàng
nhất định ở lại trong ga. Ban đêm, gió núi lạnh thấu xương. Chàng định giở
áo khoác ra choàng cho ấm, thì áo ở trong va-ly mà va-ly thì bọn làm ga đã
giữ mất rồi. Chàng không muốn đi đòi về, e bị chúng làm nhục nữa. Chàng
ngồi dựa vách thâu đêm, rét run cầm cập mà trong lòng phiền muộn vô
cùng.
Trở về Ấn-Độ chăng ? hay là hãy ở lại để mang những kẻ làm nhục
mình ra tòa án, đồng thời cãi cho xong vụ kiện người ta trông ở mình ? Ý
nghĩ đó mới chớm qua trong óc chàng thì một ý nghĩ khác vụt nở tung như
một nguồn ánh sáng : Tại đây, chàng đã vấp phải những thành kiến bất công
do phong trào phân chia chủng tộc gây ra. Bổn phận chàng là phải chống lại
sự bất công đó. Bỏ những người đồng chủng của chàng mà về, phó mặc họ
với sự khinh bỉ đè nén của người da trắng, thực là một điều hèn nhát lương
tâm chàng không bao giờ tha thứ.
Tại sao ý tưởng đó đến với Cam-Địa ? Hoặc giả đó là một sự trỗi dậy
của cá tính chàng, từ xưa bị âm thầm đè nén dưới một cuộc đời chỉ toàn thất
bại ? Hoặc giả bởi vì chàng yếu ớt về thể xác, mà nẩy ra ý chí kiên quyết
phải tự tạo lấy một sức mạnh tinh thần ? Hay là chàng đã tự cảm thấy là lên
tiếng bênh vực một phần nhân loại để tố cáo một xã-hội bất công, chàng sẽ
giúp ích được cho đồng bào nhiều hơn là cãi kiện trong phạm vi nhỏ hẹp của
phiên tòa ? Hay đó chỉ là ảnh hưởng của một truyền-thống bất phục cường
quyền ? Chúng ta đã chẳng thấy ông chàng và cha chàng đã nhiều phen va
chạm với chính quyền của người Anh tại cái xứ nhỏ bé Porbandar đó sao ?
