được sống tự do dưới ánh mặt trời. Bị thương tổn lòng tự ái, người Ấn lại
càng mài dũa ý-chí độc-lập của mình.
Đó là tình-trạng cuộc sống chung giữa hai dân-tộc Anh Ấn. Mối ác-
cảm người Ấn đối với Anh sâu-xa đến nỗi ví thử người Anh có đem lại cho
họ tiền rừng bạc bể, cùng ruộng sôi sông mật chăng nữa, họ cũng chẳng
động tâm. Vì vết thương thầm kín ở tận trong thâm tâm, trong tận cùng tủy
não một vài sự tiện lợi vật-chất thí bỏ cho, như đường xe hỏa, viện tế-bần,
trường học, nhà thương, v.v… băng bó sao nổi. Về phần người Anh, họ cũng
thừa hiểu rằng họ không được lòng mến chuộng của dân Ấn. Càng bực hơn
nữa là mỗi khi họ tìm cách làm thân với người Ấn – lẽ dĩ nhiên là vì chính-
trị chứ chẳng phải thực lòng – thì người Ấn lại lảng tránh. Bàn tay chìa ra,
không được tiếp nhận, thu lại mới bẽ làm sao !
Bởi vậy, người Anh rất e ngại sự phát-triển của phong-trào Quốc-Gia
Ấn. Trong 89 năm thống-trị ở Ấn, chính-sách của Anh phản-chiếu rõ-rệt nỗi
phân-vân lo ngại của các nhà cầm quyền vừa hứa xong đã tìm cách thoái
thác. Nhiều lần dân Ấn có cảm-tưởng như bị mắc lừa bởi những điều hứa
hẹn bâng quơ.
Muốn cai-trị được dễ-dàng cái khối dân số khổng lồ mấy trăm triệu
người đó, người Anh đã dùng chính sách chia mà trị. Họ lần lượt nâng đỡ
người Hồi để kìm hãm người Ấn, và chia bán đảo Ấn-Độ – trừ miền đất phì-
nhiêu nhất, gọi là Ấn-Độ thuộc Anh, cai trị trực-tiếp bởi người Anh – ra làm
nhiều tiểu bang nhỏ, về hình thức, thuộc quyền các tiểu vương cai trị, song
kỳ thực thì dưới quyền kiểm soát tối cao của người Anh. Đầu thế kỷ thứ 20,
số tiểu vương bù nhìn ấy có tới 550 vị. Tất cả hoạt động của người Anh ở
khu vực « Ấn-Độ thuộc Ấn » chỉ dồn vào việc giật dây các ông vua bù nhìn
đó. Họ rất có quyền lực đối với người dân, và rất giàu mạnh, vì người Anh
thả lỏng cho họ tha hồ vơ vét, nhưng lại rất trung-thành đối với người Anh.
Chính giáo sư Rushbrook Williams là người thường làm trung-gian
giữa các tiểu bang, và vì thế rất am hiểu tình hình các nơi đó, đã phải thốt ra
lời nhận xét sau đây :
