Các nhà đương cục người Anh hết sức khó chịu vì thái-độ ấy. Tính tự
cao tự đại của họ bị tổn thương bởi bất cứ một lời phê-bình nào. Họ trả lời
sẵng giọng. Thế là cái hố ác cảm giữa kẻ trị và người bị trị lại khơi sâu thêm
một nấc. Đến cuối thế kỷ thứ 19 sự phẫn uất âm-ỉ trong lòng người Ấn bùng
lên dưới hình thức nhiều vụ khủng bố ở Bengale và ở mấy nơi khác. Đã có
khủng bố, tất phải có sự bắt bớ tiễu trừ tiếp theo. Hoạt động khủng bố và
hoạt động chống khủng bố, cái này kéo theo cái kia, rồi cứ thế bùng lên với
một cái đà đáng sợ. Về phía người Anh, một nhóm đòi đè bẹp phong-trào
phản đối của người Ấn dưới máu, sắt, và lửa ; nhóm đối lập thì muốn an
lòng dân bằng những thực hiện cải cách thích hợp. Về phía người Ấn, Đảng
Quốc-Hội tức là đại diện của phong-trào độc-lập, cũng bị lôi kéo giữa hai
khuynh-hướng tương tự. Đáng lẽ phải tìm cách nâng đỡ những khuynh-
hướng ôn hòa của cả đôi bên, thì các nhà cầm quyền người Anh lại dại dột
đổ dầu vào lửa. Cuối thế-kỷ thứ 19, một võ quan cao cấp và cũng là một
thực dân kỳ-cựu ở Ấn-Độ, đã tuyên bố như sau :
« Chính bởi vì chúng ta hiểu rõ sứ mạng của người da trắng đối với
các dân tộc khác màu-da, nên chúng ta mới chinh phục và thống-trị xứ Ấn-
Độ này. Một người dân bản xứ, dù thông minh, can đảm và văn minh đến
đâu chăng nữa, và mặc dầu được chúng ta đặc biệt để ý và khen thưởng đến
đâu chăng nữa, cũng không thể nào được coi như ngang hàng với các viên
chức người Anh ».
Những lời tuyên-bố vụng về đó chỉ có kết quả là làm suy yếu những
khuynh-hướng ôn hòa đang cố gắng kìm hãm tình thế không cho tiến triển
nhanh đến sự đổ vỡ. Bấy giờ những phần tử ôn hòa Ấn gồm các nhà luật sư,
các ký giả, và các nhà tư bản vẫn còn nắm giữ được đảng Quốc-Hội, song có
phải tất cả mọi người ái quốc đều ở trong Đảng Quốc-Hội cả đâu. Đã có
những đứa trẻ còn thấp lách-chách đã dám thủ bom đi liệng vào lính Anh.
Các thanh niên tây học, đã tốt nghiệp ở Oxford hay Cambridge, cũng ruồng
bỏ nền văn hóa mà họ vừa hấp thu được, để gia nhập những hàng ngũ xung
phong của phong trào Độc-lập ; với khẩu hiệu : « Đông là Đông » mà « Tây
là Tây ». Không thể có sự gặp nhau giữa Đông và Tây, vì người Tây Phương
