dâng mình cho người Anh. Trải qua bao gian khổi và nguy khốn, Na-pô-lê-
ông mới đưa được mẹ và gia đình thoát khỏi đảo Coóc, trước khi quân Anh
tới chiếm đảo. Việc xảy ra hồi tháng 6 năm 1793. Vừa trốn thoát thì nhà
cửa của Na-pô-lê-ông liền bị đồng đảng của Pao-li, những người chủ
trương chia cắt, cướp phá.
Tiếp đó là những năm tháng đầy cùng cực. Cái gia đình đông người đó
đã hoàn toàn bị phá sản và viên đại uý trẻ tuổi phải cáng đáng nuôi cả mẹ
lẫn bảy anh em (Na-pô-lê-ông mới được thăng đại uý trước đó ít lâu). Lúc
đầu, Na-pô-lê-ông để gia đình sống qua ngày ở Tu-lông, sau chuyển đến
Mác-xây. Cuộc sống khó khăn túng thiếu của họ trôi đi tháng này qua tháng
khác, không một tia hy vọng, thì bỗng đâu nếp sống quen thuộc cũ kỹ ấy bị
gián đoạn một cách quá bất ngờ. ở miền nam nước Pháp đã xảy ra một cuộc
bạo động phản cách mạng. Năm 1792, bọn bảo hoàng ở Tu-lông nổi lên
đánh đuổi và tàn sát các đại biểu của chính quyền cách mạng và cầu cứu
hạm đội Anh đang tuần tiễu ở phía tây Địa Trung Hải. Quân đội cách mạng
vây thành Tu-lông ở trên bộ.
Dưới sự chỉ huy của Các-tô, cuộc vây thành đã tiến hành yếu ớt và
không thu được thắng lợi. Xa-li-xét-ti, uỷ viên quân sự, người đã trấn áp
cuộc bạo động của bọn bảo hoàng ở miền nam, là người Coóc, quen Bô-na-
pác và đã cùng Bô-na-pác chống lại bọn Pao-li. Bô-na-pác đến thăm bạn
đồng hương của mình ở doanh trại trước thành Tu-lông và chỉ vẽ cho Xa-li-
xét-ti cách duy nhất đánh chiếm thành và đuổi hạm đội Anh. Xa-li-xét-ti
bèn cử viên đại uý trẻ tuổi ấy làm chỉ huy phó lực lượng pháo binh hãm
thành.
Cuộc tiến công trong những ngày đầu tháng 10 bị thất bại, vì Đon-nê,
người chỉ huy đánh thành hôm đó, đã ra lệnh rút lui và lúc quyết định chiến
trường, trái với ý định và lòng mong muốn của Bô-na-pác. Bô-na-pác tin
chắc rằng nếu không có khuyết điểm tầm thường ấy thì thắng lợi đã về tay
người Pháp. Bản thân Bô-na-pác cũng đã bị thương trong khi dẫn đầu quân
xung phong. Sau một thời gian dài cự tuyệt và nhiều phen lần lữa của
những người chỉ huy cấp trên-vì họ không tin lắm vào Na-pô-lê-ông, người
sĩ quan trẻ tuổi vô danh và đột nhiên xuất hiện ở doanh trại-người chỉ huy
