tộc có thể chuyển thành cuộc chiến tranh đế quốc và ngược lại. Thí dụ,
những cuộc chiến tranh của cuộc Đại cách mạng Pháp bắt đầu như những
cuộc chiến tranh dân tộc. Đó là những cuộc chiến tranh dân tộc. Đó là
những cuộc chiến tranh cách mạng: chúng bảo vệ cuộc Đại cách mạng
chống cuộc liên minh của các nước quân chủ phản cách mạng. Nhưng khi
Na-pô-lê-ông đã lập lại được đế quốc Pháp bằng sự nô dịch nhiều quốc gia
dân tộc lớn ở châu Âu đã hình thành từ lâu và còn tồn tại, thì những cuộc
chiến tranh dân tộc Pháp biến chất thành chiến tranh đế quốc, và đến lượt
mình, chiến tranh đế quốc đẻ ra chiến tranh giải phóng dân tộc chống chủ
nghĩa đế quốc Na-pô-lê-ông". Lê-nin hiểu chủ nghĩa đế quốc ở đây là sự
cướp bóc các nước khác nói chung và chiến tranh đế quốc là "một cuộc
chiến tranh giữa bọn diều hâu để chia nhau một miếng mồi nào đó". Người
đã giải thích như vậy ở một chỗ khác, vẫn khi nói về thời đại Na-pô-lê-ông,
nhưng vấn đề được nhìn nhận trên một khía cạnh khác.
Trong cuộc đấu tranh ác liệt và không nhân nhượng chống địch thủ
của mình là chủ nghĩa tư bản Pháp mà lực lượng bành trướng quá nhanh,
giai cấp tư sản Anh có về phía mình một nền kỹ thuật cao, những nguồn lợi
tài chính vô cùng dồi dào, nhiều thuộc địa béo bở và quan hệ thương mại
của họ toả khắp mặt địa cầu. Trong cuộc vật lộn này, nước Anh đã sử dụng
lâu dài và tuyệt khéo những sự giúp đỡ và viện trợ cho các nước quân chủ
nửa phong kiến, lạc hậu về mặt kinh tế, và đã xuất tiền trang bị cho quân
đội của các nước ấy bằng vũ khí của mình. Khi con của Uy-liêm Pít tung ra
hàng triệu đồng, với danh nghĩa viện trợ cho Nga, áo hoặc Phổ, để đặt họ
đối địch với cách mạng Pháp hoặc Na-pô-lê-ông, là hắn đang làm đúng như
bố hắn đã làm 40 năm trước đây: viện trợ cho người I-rô-qua và những bộ
lạc ấn Độ khác để lôi họ vào cuộc đấu tranh chống lại cũng những người
Pháp ấy ở Ca-na-đa. Dĩ nhiên, quy mô của các hoạt động nói trên và đối
tượng tranh giành nhau có khác.
Tại sao hoà bình do nước Anh quyết định ở A-miêng vào tháng 3 năm
1802, chỉ là một cuộc ngừng chiến một năm? Bởi vì khi niềm vui do chấm
dứt được một cuộc chiến tranh gian khổ đã tan biến đi thì nhiều phần tử
trong giai cấp tư sản và quý tộc địa chủ nhìn thấy rõ rằng chúng đã thua
