hằng ngày đã tung đi khắp châu Âu hàng đống đạo luật, quy chế, chỉ thị
hoặc những lời khiển trách. Chính sách này đã làm giàu và củng cố giai cấp
đại tư sản Pháp, nó cũng đã củng cố cả quyền hành của Na-pô-lê-ông ở
Pháp, nhưng dĩ nhiên, nó gây phẫn nộ, nó phá hoại và đàn áp giai cấp tư
sản công nghiệp và thương nghiệp và số đông người tiêu thụ khắp cả vùng
của đế quốc rộng lớn, trừ các "quận cũ". Về quan điểm kinh tế, Na-pô-lê-
ông, người sáng lập ra đế quốc phương Tây, chỉ là một ông vua người Pháp
nặng đầu óc dân tộc hẹp hòi, chỉ là người tiếp tục sự nghiệp của vua Lu-i
XIV và Lu-i XV, là người thực hiện vô số tư tưởng của Con-be. Vì lợi ích
của giai cấp tư sản công nghiệp Pháp mà Na-pô-lê-ông đã mở mang trong
nhiều năm trời toà lâu đài đồ sộ của nền quân chủ hoàn cầu của ông ta.
Thật rõ ràng là trong khi bóp chết các lực lượng sản xuất của các nước bị
nô dịch thì toà lâu đài ấy chỉ đi đến sụp đổ, dù cho không có cuộc khởi
nghĩa của dân tộc Tây Ban Nha, không có cuộc cháy thành Mát-xcơ-va,
không có sự phản bội của Mác-mông dưới chân thành Pa-ri, không có sự
chậm trễ của Gru-si ở Oa-téc-lô, nói tóm lại, dù cho bức tranh chính trị và
chiến lược của cuộc chiến đấu khổng lồ mà Na-pô-lê-ông đã đeo đuổi được
phác hoạ khác hẳn với thực tế đã diễn ra trong những năm cuối cùng của
triều đại ông ta.
Cũng sẽ không đúng, nếu ta nghĩ rằng Na-pô-lê-ông chỉ là kẻ chấp
hành ngoan ngoãn ý nguyện của giai cấp đại tư sản, cái giai cấp đã đưa Na-
pô-lê-ông lên nắm chính quyền và cuối cùng đã giao nền chuyên chính cho
Na-pô-lê-ông. Đúng là Na-pô-lê-ông không những đã lấy quyền lợi của giai
cấp đại tư sản làm nền tảng cho chính sách đối nội và đối ngoại của mình,
nhưng phải thấy rằng đồng thời Na-pô-lê-ông còn nhằm buộc giai cấp tư
sản khuất phục ý muốn của ông ta, bức giai cấp tư sản phải phục vụ cho cái
nhà nước mà Na-pô-lê-ông coi là có "mục đích tư thân" và sự nô dịch châu
Âu về mặt kinh tế mà chúng ta vừa nói tới thì Na-pô-lê-ông lại đặt nó nằm
trong quyền lợi của nhà nước tư sản Pháp là chính Người ta rất hiểu rằng
một vài tầng lớp của giai cấp tư sản không thể chấp nhận được điều đó và
ngấm ngầm tiến hành một cuộc chiến tranh thực sự chống lại tình hình ấy
