bảo đảm sự thống trị của tư bản và thích ứng nhạy bén với việc tiến hành
các cuộc chiến tranh xâm lược. Thực tế, Na-pô-lê-ông đã điều khiển công
việc của nhà nước theo như quyền lợi của giai cấp đại tư sản đòi hỏi, tuy
rằng Na-pô-lê-ông chẳng ưa thích gì giai cấp ấy, và đã gọi chính quyền của
bọn cự phú là "chính quyền quý tộc dơ dáy nhất". Na-pô-lê-ông thường
luôn luôn nhắc đến một trong số câu nói của ông: "Trong thời đại chúng ta,
giàu có là kết quả của sự ăn cắp và cướp đoạt".
Nền chuyên chính Na-pô-lê-ông, phục vụ lợi ích của nhà nước tư bản
nói chung nhưng trong khi nhằm bành trướng thế lực bằng xâm chiếm các
nước láng giềng thường đi trái với những nguyện vọng và nhu cầu của một
vài tầng xã hội tư bản. Nền chuyên chính ấy coi giai cấp tư sản như một
kho tàng vô tận phải phục vụ cho những mục đích chính trị phù hợp với
những quyền lợi riêng của nó. Bộ phận lạc hậu về mặt chính trị của giai cấp
tư sản Pháp, cái bộ phận chỉ biết có nhìn vào túi tiền, đã nhiều lần đối
kháng với Na-pô-lê-ông. Mác đã nhận xét rằng đặc biệt là trước khi mở
chiến dịch đánh nước Nga, một sự bất đồng ý kiến trầm trọng đã xảy ra,
hay nói cho đúng hơn, sự bất đồng ấy đã giải thích chỗ rạn nứt sau này làm
sụp đổ không những đế chế Na-pô-lê-ông, mà cả toàn bộ nền kinh tế tư bản
xây dựng dưới sự bảo hộ của Na-pô-lê-ông. Vì vậy khi nói đến những
nguyên nhân sụp đổ của đế chế Na-pô-lê-ông cần phải nhắc lại những tình
trạng ấy.
Trước khi hồi cuối cùng của tấn bi kịch lịch sử đó mở màn, lúc mà
mọi người đều đang run sợ và câm lặng trước mặt vị chúa tể uy quyền tuyệt
đối, mà các vua chúa phải cúi rạp đầu xuống đất, phủ phục dưới chân, và ở
trên lục địa chỉ có những người nông dân và thợ thủ công rách rưới người
Tây Ban Nha là theo đuổi cuộc chiến đấu chống lại, thì trận gió đầu tiên
của cơn giông tố sắp tới đã nổi trên đất đai của đế chế: một cuộc khủng
hoảng kinh tế đã bùng nổ. Đó là vào năm 1811, và con người, lúc ấy tựa hề
như nằm ở trung tâm của các biến cố trên thế giới, đã không đủ sức để nắm
được thực chất nội dung của cơn bão táp đó. Cuộc khủng hoảng diễn ra vào
giai đoạn thứ hai của cuộc phong tỏa lục địa, một giai đoạn quyết liệt mà ít
ra chúng ta cũng cần phải nói đến một vài lời.
