nghĩa là những khách hàng ở tất cả các nước bị "nước mặn" ngăn cách với
lục địa, bởi vì trên "nước mặn" người Anh đang nắm quyền bá chủ. Nhưng
tình hình ở ngay trên lục địa châu Âu cũng chẳng thuận lợi gì. Những nước
bị Na-pô-lê-ông chiếm cứ đã hoàn toàn kiệt quệ và những nước thua trận,
mặc dù không bị người ta gọi cho đúng là những nước bị chiếm cứ, đều
thấy mình bị buộc phải theo cuộc phong tỏa lục địa đang làm cho tiền tệ
của họ bị phá giá dữ dội. Từ khi bọn đại địa chủ Nga không tiêu thụ được
nông phẩm sang nước Anh thì tiền vàng của Anh mà bọn họ dùng để mua
hàng của Pa-ri cũng không có nữa: sau trận Tin-dít; đồng rúp sụt giá, chỉ
còn 26 cô-pếch. Sự rủi ro đó cũng đến với bọn quý tộc Ba Lan, áo và ý.
Trong các quốc gia ở miền tây, miền nam, miền trung và cuối cùng là miền
bắc nước Đức, quá trình bần cùng hóa của giai cấp địa chủ phong kiến cũng
diễn biến nhanh chóng và đúng như vậy, nhưng nguyên nhân không phải
duy nhất là cuộc phong tỏa lục địa, mà còn là kết quả của sự tan rã và sự
thủ tiêu chế độ nông nô ở nhiều nơi.
Vấn đề không phải là chỉ có sự bần cùng hóa của tầng lớp chúa đất
phong kiến làm giàu trên chế độ nông nô. Giai cấp tư sản mới, đã phát sinh
cùng với sự phát triển của tư bản công nghiệp, đang tiếp tục sự nghiệp của
họ, đang lớn lên và đang được củng cố ở trong các nước bị Na-pô-lê-ông
chiếm cứ và ở các nước trên toàn bộ lục địa châu Âu bị phụ thuộc hay nửa
phụ thuộc và Na-pô-lê-ông; và không một biện pháp nào có thể bóp chết
được sự phát triển công nghiệp ở miền tây và ở một phần miền trung nước
Đức, ở Bô-hêm, ở Bỉ, ở một phần xứ Xi-lê-di là những miền công nghiệp
hóa cao nhất ở châu Âu hồi đó. Sự cạnh tranh ấy (không nói đến việc tích
cực buôn hàng lậu của Anh) đã loại trừ hàng hóa Pháp đến cả các thứ hàng
chẳng có gì đáng gọi là xa xỉ phẩm cả. Đối với vải len và vải sợi thông
dụng, đối với hàng kim loại, đối với sự tiêu thụ các sản phẩm tiêu dùng
thông thường thì, trong một chừng mực nào đó, chỉ trông vào thị trường nội
địa của các "quận cũ", nơi mà hoàng đế đã không cho một kẻ nào khác lọt
vào, người Bỉ - không, người Đức - không, những người sản xuất tơ tằm ý -
cũng không, nói chung là không một ai cả. Tuy nhiên, vẫn có một ngành
sản xuất quan trọng và được hưởng sự bảo hộ của Na-pô-lê-ông từ lâu,
